Self-Control နှင့် ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ်

သတိပဋ်ဌာနျရိပျသာက ကငြျးပတဲ့ လူငယျတရား စခနျးတဈခုမှာ Sutta Study ကဏ်ဍအတှကျ မဇ်ဈိမနိကာယျက ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျ ကောကျနှုတျခကြျလေးကို ရှေးခယြျပေးခဲ့ဖူးပါတယျ။ ဒီသုတျမှာ ကိုယ့ျရဲ့ တိုးတကျမှုအတှကျ အနှောင့ျအယှကျဖွဈစမေယ့ျ အတှေးတှကေို တန့ျသှားအောငျ လုပျပဈနိုငျမယ့ျ နညျးလမျး ငါးသှယျကို လမျးညှှနျထားပါတယျ။ ဘာသာရေးရှုထောင့ျအရ ကိုယျမတှေးခငြျတဲ့ အတှေးတှကေို မတှေးဘဲ နနေိုငျတယျ၊ ကိုယ့ျစိတျကို နိုငျတယျ၊ ဣန်ဒွကေို ထိနျးခြုပျနိုငျတယျ ဆိုတဲ့ အရညျအခငြျးတှကေ အရေးပါပါတယျ။

လောကီရေးရှုထောင့ျ အရကွည့ျရငျလညျး ကိုယ့ျစိတျကို အလို မလိုကျတာ၊ ကိုယ့ျရညျမှနျးခကြျတှကေနေ သှဖေီသှားနိုငျတဲ့ အတှေးတှကေို ထိနျးသိမျးနိုငျတာက ဘဝအောငျမွငျမှုအတှကျ အရေးပါပါတယျ။ ဘဝအောငျမွငျရေးအတှကျ IQ ထကျ စိတျဓာတျကွံ့ခိုငျမှု (Grit) က ပိုပွီး အရေးကွီးတယျဆိုတာကို သုတသေန ပွုရငျး နာမညျကြောျကွားလာခဲ့တဲ့ Angela Duckworth က “Self-Control in School-Age Children” ဆိုတဲ့ စာတမျးတဈစောငျ ရေးခဲ့ဖူးတယျ။ ဒီစာတမျးက အကွံပွုထားတဲ့ မိမိကိုယျကို ထိနျးခြုပျနညျး ၅-ခုက ဝိတက်ကသဏ်ဌာနျက နညျးလမျး ၅-သှယျနဲ့ အတိအကြ မတူပမေယ့ျ အတောျလေး နီးစပျတာကို တှေ့ရပါတယျ (Angela Duckworth က ဒီသုတ်တနျကို ဖတျထားတယျလို့ ယူဆရပါတယျ)။ ဒါကွောင့ျလညျး ဒီသုတ်တနျ ကောကျနှုတျခကြျလေးကို လူငယျတှေ ဖတျဖို့ ရှေးခယြျဖွဈခဲ့တာပါ။

*****

❒ Angela Duckworth ရဲ့ ကြောငျးသားအရှယျ လူငယျတှအေတှကျ Self-Control နညျးလမျး (၅) သှယျကတော့ -

(၁) Situation Selection - အခွနေကေောငျး ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျပါ။ စညျးကမျးကောငျးတဲ့ ကြောငျးမှာ နတော၊ သူငယျခငြျးကောငျးကို ပေါငျးတာ၊ ဆိတျငွိမျတဲ့ အရပျမှာ စာကွည့ျတာမြိုးပေါ့။ မငျ်ဂလသုတျက “အသဝေနာ စ ဗာလာနံ [...] ပဋိရူပဒသေ ဝါသော စ” ဆိုတာက လူမှုပတျဝနျးကငြျကောငျး၊ ရုပျပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးခယြျတာပါပဲ။

(၂) Situation Modification - ပတျဝနျးကငြျကောငျးကို ရှေးလို့ မရရငျ လကျရှိအခွနေကေို ပိုကောငျးအောငျ ပွုပွငျရပါတယျ။ စာကွည့ျခြိနျမှာ တီဗီ ပိတျထားတာ၊ ဖုနျးကို တနရောမှာ ထည့ျသိမျးထားတာ၊ စာသငျခနျးမှာ ဆရာနဲ့ နီးတဲ့ ရှေ့တနျးမှာ ထိုငျတာ၊ စကားမြားတဲ့ သူနဲ့ ခပျဝေးဝေးမှာ ထိုငျတာမြိုးပါ။ Duckworth ရဲ့ သုတသေနအရ နညျးလမျးငါးသှယျမှာ အခုထိ ပွောခဲ့တဲ့ နညျးလမျးနှဈခုက အထိရောကျဆုံးလို့ ဆိုပါတယျ။

(၃) Attentional Deployment - အကယျ၍ အခွအေနအေရ ဆှဲဆောငျမှုတှကေို ရှေးခယြျခှင့ျ၊ ပွုပွငျပွောငျးလဲခှင့ျ မရှိခဲ့ရငျ၊ အဆိုးဖကျကို သှေးဆောငျမှုတှေ လြော့ကစြပွေီး၊ ကိုယျရဲ့ ရရှေညျ ရညျမှနျးခကြျကို မကြျခြမေပွတျစမေယ့ျ အာရုံစိုကျမှုမြိုး လုပျရပါတယျ။ ဥပမာ စာသငျခြိနျမှာ အပွငျကို ငေးမနဘေဲ ဆရာ ပွောတာ ရေးတာကို မကြျခွမေပွတျလိုကျ ကွည့ျနတော။ အကယျ၍ ပငြျးနရေငျ စာမေးပှဲကလြိမ့ျမယျ စသဖွင့ျ နောကျဆကျတှဲ ဆိုးကြိုးတှကေို ဆငျခွငျတာ။ စာကို သခြောကွည့ျရငျ ဂုဏျထူးထှကျ နိုငျတယျလို့ ရညျမှနျးခကြျထားတာမြိုးတှပေါ။

(၄) Cognitive Change – စဉျးစားပုံ ခံယူပုံပွောငျးလိုကျတာ။ စာမေးပှဲအတှကျ စိတျပူနတောကို စိတျလှုပျရှားစရာ စိတျဝငျစားစရာ အဖွဈပွောငျးပွီး မွငျတာ။ အိမျစာ လုပျရတာကို ပငြျးစရာလို့ မမွငျဘဲ ကိုယ့ျအရညျအခငြျးကို တိုးတကျအောငျ လုပျဖို့ အခှင့ျအရေး၊ ကိုယ့ျအရအေသှေးကို ပွဖို့ အခှင့ျအရေးလို့ ပွောငျး မွငျတာမြိုး။ ငါ့မှ ဖွဈရလခွေငျးလို့ (self-embracing လုပျပွီး) မမွငျဘဲ၊ လူတိုငျး ဒီလိုဖွဈတတျတာပဲ ဒီလိုလုပျရတာပဲ လို့ (self-distancing လုပျပွီး) မွငျတာမြိုး။

(၅) Response Modulation - ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျရဲ့ နောကျဆုံးနညျးလမျးလိုပဲ အံကို ကွိတျပွီး စိတျကို စိတျနဲ့ နှိပျကှပျ (crushing mind with mind) တာမြိုးပါပဲ။ မလုပျသင့ျတာကို မလုပျဖွဈဖို့ စိတျကို အတငျးကွပျ ခြုပျတီးပွီး လုပျသင့ျတာကို လုပျလိုကျတာမြိုးပါ။

*****

❒ ဝိတက်ကသဏ်ဌာနသုတျက ပေးတဲ့ နညျး ၅-သှယျကတော့-

(၁) Substitution of thoughts- အဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာခဲ့ရငျ အပွုသဘောဆောငျမယ့ျ အတှေးတှကေို ပွောငျးပွီး တှေးရပါတယျ။ ဥပမာ ဒေါသထှကျနရေငျ မတေ်တာပို့တာ၊ မာနစိတျတှေ ဝငျလာရငျ မရဏာနုူတိ ပှားတာ၊ တဏှာရာဂစိတျ ဝငျလာရငျ အသုဘသညာကို ရှုပှားတာမြိုးပေါ့။ အာရုံပွောငျးပေးတဲ့ သဘော၊ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ ကမ်မဋ်ဌာနျးနိမိတျ ပွောငျးပေးတဲ့ သဘောပါ။

(၂) Reflection of drawbacks - ဒါမှ မရရငျ ဒီအတှေးဆိုးတှရေဲ့ အပွဈကို ရှကျစရာ၊ ကွောကျစရာ၊ ရှံရှာစရာ အဖွဈ မွငျလာအောငျ ဆငျခွငျရတယျ။ ဒီအတှေးပေါျမှာ တဝဲလညျလညျ ငွိတှယျ မနအေောငျလို့ပါ။

(၃) Shifting of Attention - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှကေို နှလုံးမသှငျးဘဲ နရေပါတယျ။ တဈခုခုကို မမွငျခငြျ မကြျစိပိတျထား၊ မကြျနှာလှှဲထားသလိုမြိုး၊ ဒီအတှေးတှေ ပေါျ မလာအောငျ အလုပျကိစ်စ တဈခုခုကို ထလုပျတာမြိုးပါ။ တရားရှုမှတျနတောဆိုရငျ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ခဏဖွုတျပွီး အသံထှကျ ပရိတျရှတျတာ၊ ဂုဏျတောျပှားတာ စသဖွင့ျ လုပျရပါတယျ။ အတှေးတှေ ပြောကျသှားမှ မူလကမ်မဋ်ဌာနျးကို ပွနျပွီး ရှုမှတျရပါတယျ။

(၄) Relaxation of thoughts - ဒါမှ မရရငျ ဒီအဖကြျအတှေးတှေ ပေါျလာရတဲ့ အကွောငျးရငျးကို တဆင့ျပွီး တဈဆင့ျ စဉျးစားရပါတယျ။ ဒါဆိုရငျ အဖကြျအတှေးတှကေလညျး တဖွညျးဖွညျး အားနညျးပွီး ပြောကျသှားပါလိမ့ျမယျ။ တခါတလမှော အကွောငျးရငျးကို မသိလို့ စိုးရိမျစိတျတှေ ဝငျနပေမေယ့ျ သခြောသိအောငျ လုပျလိုကျရငျ ဒီစိုးရိမျစိတျက ပြောကျသှားတတျပါတယျ။

(၅) Crushing mind with mind - ဘယျလိုမှ မရခဲ့ရငျတော့ နောကျဆုံးအနနေဲ့ အံကို ကွိတျပွီး ကိုယ့ျရဲ့ စိတျအငျအားနဲ့ အတှေးဆိုးတှကေို တှနျးထုတျရပါတယျ။ အရိုးကွကွေေ အရခေမျးခမျးဆိုတဲ့ စိတျဓာတျအငျအားမြိုးကို သုံးရတာပါ။

 *****

ပညာရေးစနစ်သစ်နှင့် အပြစ်မဲ့သည့် တေးသီငှက်

To Kill a Mockingbird ဆိုတဲ့ ဝတ္ထုက အတော်လေး နာမည်ကြီးပေမယ့် ဖတ်ဖြစ်တာတော့ သိပ်မကြာသေးပါဘူး။ အများသိကြတဲ့အတိုင်း ဒီဝတ္ထုရဲ့ အဓိက အကြောင်းအရာက လူမျိုးရေးဖိနှိပ်မှုနဲ့ တရားမျှတမှုလို့ ဆိုရမှာပါ။ ဒါပေမယ့် ဝတ္ထုနောက်ခံထားတဲ့ (တနည်း စာရေးသူ ဖြတ်သန်းခဲ့ရတဲ့) ခေတ်ရဲ့ အမေရိကန်ပညာရေးစနစ် အပေါ် တစေ့တစောင်း ဝေဖန်ပြသွားတာကိုလည်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်က မြန်မာပြည်မှာ ပညာရေးစနစ်သစ်အတွက် ဆရာဆရာမတွေကို သင်တန်းတွေပေးကြ၊ လူမှုကွန်ယက် စာမျက်နှာတွေပေါ်မှာ မှတ်ချက်တွေ ပေးကြတာကို ပြန်ပြီး သတိရမိတယ်။

လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံပညာရေးက အလွတ်ကျက်ပညာရေးစနစ်ကနေ ရုန်းထွက်ဖို့ လိုနေတာလို့ ပြောလေ့ရှိကြပါတယ်။ အချို့ကလည်း ဆရာဗဟိုပြု (teacher-Centered) ပညာရေးစနစ်ကနေ ကျောင်းသားဗဟိုပြု (student-centered) ပညာရေးစနစ်ကို ပြောင်းရမှာလို့ ဆိုသူကလည်း ဆိုကြပါလိမ့်မယ်။ တချို့ကလည်း ဒီမိုကရေစီပညာရေး၊ တိုးတက်တဲ့ပညာရေး (progressive education) စနစ်မျိုးကို ပြောင်းလဲဖို့ လိုနေတာလို့ ဆိုချင်ဆိုပါလိမ့်မယ်။

အမေရိကန်မှာ ဒီမိုကရေစီပညာရေး၊ တိုးတက်တဲ့ပညာရေး စတဲ့ ပညာရေး သဘောတရားတွေကို အဓိက ဦးဆောင်ထုတ်ဖော်ခဲ့သူကတော့ ဂျွန်ဒူဝီ John Dewey (1859-1952) ပါ။ ဒီသဘောတရားတွေက အသစ်အဆန်း သက်သက်တော့လည်း မဟုတ်ပါဘူး။ လူကြီးတွေကနေ ကလေးတွေရဲ့ ခေါင်းထဲကို အချက်အလက်ဗဟုသုတတွေ ရိုက်သွင်းမယ့် အစား၊ သူတို့ရဲ့ ပင်ကိုယ်ရှိတဲ့ စူးစမ်းလိုစိတ်၊ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းကို နိုးဆွပေးပြီး သူတို့ စိတ်ဝင်စားတာကို လွတ်လွတ် လပ်လပ် သင်ယူစေရမယ်ဆိုတဲ့ သဘောတရားကို ပြင်သစ် အတွေးအခေါ်ပညာရှင် ရူးဆိုး Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778) က သူ့ရဲ့ Émile လို့ခေါ်တဲ့ ပညာရေးဝတ္ထုမှာ ရေးခဲ့ဖူးပါတယ်။

ဒီသဘောတရားကို အကောင်အထည် ဖော်ခဲ့တဲ့သူကတော့ ဆွစ်လူမျိုး ပက်စတာလိုဇီ Heinrich Pestalozzi (1746-1827) ပါ။ ကလေးတွေကို အလွတ်ကျက်မှတ်စေတာ၊ တားမြစ်နှိပ်ကွပ်တာ၊ အပြစ်ဒဏ်ပေးတာတွေကို မလုပ်ဘဲ၊ လွတ်လွတ်လပ်လပ် ကစားခုန်စားရင်း သင်ယူစေပါတယ်။ ကလေးတစ်ယောက်ကို ပြုစုပျိုးထောင်ဖို့ဆိုတာ ဦးခေါင်းကိုသာမက နှလုံးသားနဲ့ ကိုယ်လက်တွေကိုလည်း ဟန်ချက်ညီညီ ဖွံ့ဖြိုးမှုတိုးတက်စေဖို့လိုတယ် (educate the whole child by balancing between heads, heart and hands) လို့ ယူဆခဲ့တယ်။ အရောင်၊ ပုံသဏ္ဍာန်၊ အရေအတွက်စတဲ့ ကလေးတွေ နားလည်ဖို့ ခက်သေးတဲ့ သဘောတရားတွေကို ထိတွေ့ကိုင်တွယ်လို့ရတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေ၊ ပုံကားချပ်တွေကို အသုံးချပြီး သင်ကြားတဲ့နည်း (Object Teaching) တီထွင် အသုံးချခဲ့တယ်။ KG လို့ခေါ်တဲ့ ကင်ဒါဂါတင် (Kindergarten) ကျောင်းတွေကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူကတော့ ပက်စတာလိုဇီရဲ့ တပည့် ဂျာမန်လူမျိုး ဖရားဗယ် Friedrich Fröbel (1781-1852) ပါ။ ဒူဝီ မတိုင်မီ အမေရိကန်မှာ ဥရောပက ပက်စတာလိုဇီနဲ့ ဖရားဗယ်တို့ရဲ့ သဘောတရားတွေကို အတုယူပြီး ဖွင့်ထားတဲ့ ကျောင်းတချို့ ရှိနေနှင့်ပါပြီ။

ဒူဝီက ပက်စတာလိုဇီနဲ့ ဖရားဗယ်တို့ဆီက ရတဲ့ ပညာရေးသဘောတရားတွေနဲ့ ဝီလီယမ်ဂျိမ်း Willaim James (1842-1910) ဆီကရတဲ့ လက်တွေ့အသုံးချဝါဒ (philosophical pragmatism) ကို ပေါင်းစပ်ပြီး တိုးတက်တဲ့ပညာရေးလှုပ်ရှားမှု (Progressive Education Movement) ကို ဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ လက်တွေ့ ပညာရေးသုတေသနတွေ လုပ်ခဲ့သလို စာအုပ်တွေလည်း အများကြီး ရေးခဲ့ပါတယ်။ ဆရာအတတ်သင်ကျောင်းတွေမှာ တိုးတက်တဲ့ပညာရေး သဘောတရားတွေကို ပို့ချခဲ့ပါတယ်။ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးမှာ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းနဲ့ ဘာသာရပ်အကြောင်းအရာတွေ သင်ကြားပေးတာထက် ဒီဘာသာရပ်အကြောင်းအရာတွေကို ကလေးတွေရဲ့ လက်တွေ့ဘဝ အတွေ့အကြုံနဲ့ ဘယ်လို ဆက်စပ်ပေးမလဲဆိုတာက ပိုအရေးကြီးတယ်လို့ ဒူဝီက ယူဆပါတယ်။ ကလေးတွေရဲ့ စူးစမ်းသိရှိလိုစိတ်ကို နှိုးဆွပေးနိုင်ဖို့၊ ကလေးတွေကို ရုပ်ပတ်ဝန်းကျင် လောက၊ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်လောကနဲ့ အပြန်အလှန် ထိတွေ့ဆံဆက်စေဖို့ကို အဓိကထားပါတယ်။ သဘောတရားသက်သက်ကို သင်ကြားတာထက် ပြဿနာဖြေရှင်းမှုကို အခြေခံတဲ့ သင်ကြားမှုမျိုးကို ပိုပြီး ဦးစားပေးပါတယ်။ ၁၉၂၀-ခုနှစ်လောက်ကစပြီး အမေရိကန် ကျောင်းတွေမှာ ဒူဝီရဲ့ တိုးတက်တဲ့ပညာရေး သဘောတရားက ရေပန်းစားနေခဲ့ပါပြီ။

တိုးတက်တဲ့ပညာရေး သဘောတရားက အကြမ်းအားဖြင့်တော့ ကောင်းမွန်တယ်လို့ ဆိုရမှာပါ။ ဒါပေမယ့် ဒီသဘောတရားတွေကို လက်တွေ့အကောင်အထည်ဖော်ရမယ့် ဆရာဆရာမတွေက တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးရဲ့ အနှစ်သာရကို တကယ် နားလည် အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ကြပါရဲ့လား။ To Kill a Mockingbird ဝတ္ထုအရ ဆိုရင်တော့ စနစ်သစ်ကျောင်းတွေက ဒူဝီကို တကယ်တမ်း နားလည်ခဲ့ပုံ မပေါ်ပါဘူး။

To Kill a Mockingbird ဝတ္ထုက စာရေးသူရဲ့ ငယ်ဘဝ ၁၉၃၀-ခုနှစ်ကာလကို အခြေခံပြီး ရေးဖွဲထားတာပါ။ အဓိကဇာတ်ကောင်ရဲ့ အမည်က စကောက်ပါ။ စကောက် ကျောင်းစတက်တဲ့ ပထမဆုံးနေ့မှာ စနစ်သစ်ပညာရေးနဲ့ နဖူးတွေ့ ဒူးတွေ့ ကြုံရပါတယ်။ တကယ်တော့ စကောက်က ကျောင်းမတက်ခင်ကတည်းက ပုံပြင်ဇာတ်လမ်းနဲ့ သတင်းစာက အတိုအထွာတွေကို ဖတ်တတ်နေပြီ။ စကော့ စာဖတ်တတ်နေပြီဆိုတာကို သိတော့ ဆရာမက မျက်မှောင်ကြုပ်သွားပြီး နောက်ဆိုရင် အိမ်မှာ စာမသင်ရဘူးလို့ သူ့အဖေကို ပြောဖို့ မှာလိုက်ပါတယ်။

စကောက်က အိမ်မှာ စာမဖတ်ရတော့မှာ ကြောက်သွားတယ်။ ဒီတော့ သူ့ရဲ့ အကို ဂျမ်က အားပေးတယ်။ “စကောက် … နင် စိတ် မပူနဲ့။ တို့ဆရာက ပြောတယ် …။ ဆရာမ ကယ်ရိုလိုင်းက စာသင်နည်း စနစ်သစ်ကို စပြီး မိတ်ဆက်ပေးနေတာ။ ဒီစာသင်နည်းကို သူကောလိပ်ကနေ သင်လာတာ။ နောက်ဆို အတန်းတိုင်း ဒီနည်းနဲ့ သင်တော့မှာတဲ့။ ဒီနည်းက စာအုပ်ထဲကနေ သင်နေစရာ မလိုတော့ဘူး။ နွားအကြောင်း သင်မယ်ဆိုပါတော့ နင်ကိုယ်တိုင်သွား နို့ညှစ်ရမှာ။ သိလား”။ ဒူဝီရဲ့ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးသဘောတရားက learning by doing တို့ Object Teaching တို့ကို ဦးစားပေးတာ မဟုတ်လား။

ဝတ္ထုထဲက ဂျမ်က ဒီစနစ်သစ်ကို Dewey Decimal System လို့ မကြာခဏ ညွှန်းပါတယ်။ တကယ်တော့ Dewey Decimal System ဆိုတာက Melvil Dewey တီထွင်ခဲ့တဲ့ စာကြည့်တိုက်မှာ စာအုပ်တွေကို အမျိုးအစားခွဲတဲ့ စနစ်ရဲ့ အမည်ပါ။ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးနဲ့ ဘာမှ မဆိုင်ပါဘူး။ ဆရာဆရာမတွေက ဒူဝီကို တကယ်နားလည်ခဲ့ဟန် မတူဘူးဆိုတာကို စာရေးသူက နိမိတ်ပြချင်လို့ တမင်လွှဲပြီး သရော်သလို သုံးခဲ့လေသလားလို့ တွေးမိတယ်။

နောက်တစ်နေ့ စာသင်ခန်းမှာ ဆရာမ ကယ်ရိုလိုင်းက “the”, “cat”, “rat”, “man”, “you” စတဲ့ စကားလုံးတွေကို ရေးထားတဲ့ flash ကဒ်ပြားလေးတွေကို ဝှေ့ယမ်းပြီး ပြပြီးသင်တယ်။ စကောက်အတွက် ဘာမှ သိပ်စိတ်ဝင်စားစရာ မကောင်းလှဘူး။ ဒီတော့ စကောက်က သူ့သူငယ်ချင်း ဒီးလ်ဆီကို စာကောက်ရေးနေလိုက်တယ်။ ဒါကို ဆရာမတွေ့သွားတော့ ဆူတယ်။ အိမ်မှာ စာမသင်ရဖူးလို့ သူ့အဖေကို ပြောဖို့ ထပ်သတိပေးတယ်။ ပထမတန်းမှာ စာရေးစရာ မလိုသေးဘူး၊ တတိယတန်း ရောက်မှ စာရေးရမယ်လို့ ဆရာမက ပြောလိုက်ပါသေးတယ်။

သမားရိုးကျစာသင်တဲ့ နည်းစနစ်မှာ Phonics လို့ခေါ်တဲ့ အက္ခရာတွေရဲ့ အသံတွေ၊ စာလုံးပေါင်းပြီး အသံထွက် စာဖတ်တဲ့ နည်းတွေကို အရင်သင်ရပါတယ်။ မြန်မာပြည်က သင်ပုန်းကြီး နည်းစနစ်မျိုးပါ။ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးစနစ်ပေါ်လာတော့ ကျောင်းတွေမှာ ရှေးရိုး Phonics စနစ်ကို ပယ်လိုက်ပြီး၊ အမြင်နဲ့ ကြည့်ပြီး စာဖတ်သင်တဲ့ နည်း (Look-and-Say or Sight Word Reading) ကို စသုံးလာကြပါတယ်။ Whole Language Approach လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်။ စာဖတ်ဖို့အတွက် စာဖတ်နည်းကို အရင်သင်နေရမယ့် အစား စာဖတ်ရင်း စာဖတ်သင်ရမယ်ဆိုတဲ့ သဘောပါ။ မြန်မာနိုင်ငံ စနစ်သစ်ပညာရေးရဲ့ KG တန်း “ဘာသာစကား မှီငြမ်းပြု လမ်းညွှန်”စာအုပ်မှာလည်း Sight Words တွေကို “အမြင်စွဲ စကားလုံးများ” ဆိုတဲ့ အမည်နဲ့ ထည့်သွင်းထားတာ သတိပြုမိပါတယ်။

အမြင်စွဲနဲ့ စာဖတ်သင်တဲ့နည်းက အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ၁၉၃၀-ခုနှစ်လောက်က စပြီးအတော်လေး ခေတ်စားခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီခေတ်က ထုတ်ခဲ့တဲ့ Dick and Jane လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ သင်ရိုးစာအုပ်တွေက အမြင်စွဲနဲ့ စာဖတ်လို့ ရအောင်စီစဉ်ထားတဲ့ စာအုပ်တွေပါ။ ဒါပေမယ့် အနှစ် ၂၀-လောက်ကြာတဲ့အခါမှာတော့ အမြင်စွဲ စာဖတ်နည်းတွေကို ဝေဖန်တဲ့ အသံတွေ ဆူညံလာခဲ့ပါတယ်။ ဥရောပနိုင်ငံတွေနဲ့ ယှဉ်လိုက်ရင် အမေရိကန်ကလေးတွေရဲ့ စာဖတ်စွမ်းရည်က သိသိသာသာ နိမ့်ကျလာတာကြောင့်ပါ။ ၁၉၅၅-ခုနှစ်မှာ Rudolf Flesch က “Why Johnny Can't Read: And What You Can Do about It” လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ စာအုပ်မှာ အမြင်စွဲ စာဖတ်နည်းကို ဝေဖန်ထားပြီး သမားရိုးကျ Phonics စနစ်ကို ပြန်သွားကြဖို့ တိုက်တွန်းလိုက်ပါတယ်။ ဒီစာအုပ်က နာမည်ကြီးသွားသလို ၁၉၆၀-နှစ်လွန်ကာလတွေမှာ Phonics စနစ်က ပြန်ပြီး အသက်ဝင်လာပါတယ်။ ၁၉၅၇-ခုနှစ်မှာ ဆိုဗီယက်က စပွတ်နစ်ဂြိုဟ်တု လွှတ်တင်လိုက်တော့ အမေရိကန်တွေက ပညာရေးပြုပြင်မှုတွေ လုပ်ဖို့လိုနေပြီလို့ အလန့်တကြား ထအော်ကြတဲ့ အချိန်နဲ့လည်း တိုက်ဆိုင်နေပါတယ်။ နောက် ၁၉၈၆ ခုနှစ်ရောက်တော့ ပါမောက္ခ Kenneth Goodman က What’s Whole in Whole Language စာအုပ်ကို ရေးပြီး Whole Language approach ကို ပြန်လည် အသက်သွင်းဖို့ ကြိုးစားလာကြပြန်တယ်။ အသစ်က အဟောင်းဖြစ်၊ အဟောင်းက အသစ်ဖြစ်နဲ့ ပညာစနစ် သံသရာလည် နေခဲ့တယ်။ ၁၉၈၀ နှောင်းပိုင်းနဲ့ ၁၉၉၀-ခုနှစ်လွန်ကာလတွေမှာ စာဖတ်သင်ကြားနည်း ဂိုဏ်းနှစ်ခုအကြား အပြင်းအထန် တိုက်ခိုက်ဝေဖန်ကြလို့ Reading War လို့တောင် သမုတ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ၁၉၉၆-ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှာတော့ နည်းစနစ်နှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်သင်ကြားနည်းကို သုံးပြီး ငြိမ်းချမ်းရေးယူခဲ့ကြတယ်။ ဥပမာ မူကြိုကနေ ပထမတန်းအထိကို Phonics ကို အဓိကထားသင်ပြီး၊ ပထမတန်းကနေ စတုတ္ထတန်းအထိမှာ အမြင်စွဲနည်းနဲ့ Whole Language approach ဦးစားပေး သင်တာမျိုးပေါ့။

To Kill a Mockingbird ဝတ္ထုထဲမှာ စကောက်က စာရေးစာဖတ် ဘယ်လို သင်ခဲ့ပါသလဲ။ စာဖတ်နည်းကို တကူးတက သင်နေခဲ့ရဟန် မတူပါဘူး။ သူ့အဖေ ရင်ခွင်ထဲမှာ ထိုင်ပြီး သူ့အဖေ အသံထွက်ပြတဲ့ နေ့စဉ်သတင်းစာကို နားထောင်ရင်း၊ သူ့အဖေ လက်ညိုးနဲ့ ထောက်ပြတဲ့ စကားလုံးတွေကို မျက်စိနဲ့ လိုက်ကြည့်ရင်း စာဖတ် တတ်ခဲ့တာပါ။ Phonics ကို တမင်သင်နေရတာမျိုး မဟုတ်ဘဲ သူ့အဖေ ထောက်ပြတဲ့ စကားလုံးနဲ့ ထွက်ပြတဲ့ အသံတွေကို နားထောင်ရင်း စာလုံးပေါင်း အသံထွက်တတ် သွားတာမျိုးပါ။ အမြင်စွဲနည်းနဲ့ သင်တဲ့ ကျောင်းတွေကလို အသုံးများတဲ့ စကားလုံးတွေကို ကဒ်ပြားတွေနဲ့ ပြပြီး သင်ခဲ့ရတာမျိုး မဟုတ်ဘဲ သတင်းစာမှာ အတွေ့များတဲ့ စကားလုံးတွေကို ဖတ်တတ် စာလုံးပေါင်းတတ် သွားတာပါ။ စာရေးတတ်တာကတော့ သူ့အိမ်က ထမင်းချက် ကဲလ်ရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့်ပါ။ မိုးရွာတဲ့နေတွေမှာဆိုရင် ကဲလ်က ကျောက်သင်ပုန်းပေါ်မှာ စကောက်ကို လက်ရေးလှ ရေးခိုင်းပါတယ်။သမ္မာကျမ်းစာတွေထဲက စာပိုဒ်တွေကို ရေးကူးခိုင်းပါတယ်။ ဒီလိုနဲ့ စကောက် စာရေးစာဖတ် တတ်ခဲ့တာပါ။ ကဲလ်ကိုယ်တိုင်ကလည်း စကောက်ရဲ့ အဖိုးဆီက သမ္မာကျမ်းစာနဲ့ ဥပဒေစာအုပ်ကြီးကို ရေးကူးရင်း ဖတ်ရင်း စာတတ်ခဲ့တာပါ။

ဝတ္ထုထဲက စကောက်က ဒူဝီရဲ့ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေး ဆိုတာကြီးကို သိပ်အလုပ်မဖြစ်လှတဲ့ ပျင်းစရာ စာသင်နည်းလို့ မြင်ပြီး၊ သူ့အဖေနဲ့ သူ့ဦးလေးတို့လို သမားရိုးကျနည်းနဲ့ အိမ်မှာတင် စာသင်ရတာ (homeschooling) ကို ပိုပြီး သဘောကျဟန် ရှိပါတယ်။ တကယ်တော့ စာဖတ်ရင်း စာဖတ်သင်တယ်ဆိုတာကိုက ဒူဝီရဲ့ လက်တွေ့လုပ်ရင်း သင်ယူ (learning by doing) ဆိုတဲ့ သဘော မဟုတ်ပါလား။ ဒါဆို ဆရာမ ကယ်ရိုလိုင်းနဲ့ သူ့ကို လေ့ကျင့်သင်ကြားပေးလိုက်တဲ့ ဆရာတွေကများ တိုးတက်တဲ့ ပညာရေးနဲ့ whole language ရဲ့သဘော အနှစ်သာရကို နားမလည်ခဲ့တာလား။ ရည်ရှည်မှာ ဘယ်ပညာရေးစနစ်က တကယ်အလုပ်ဖြစ်မှာလဲ။

ဒူဝီကိုယ်တိုင် ပြောခဲ့ဖူးတဲ့ စကားတစ်ခုရှိပါတယ်။ “တကယ့်အခြေခံပြဿနာက စနစ်သစ်နဲ့ စနစ်ဟောင်းပညာရေးုကြားက အငြင်းပွားမှု မဟုတ်သလို၊ တိုးတက်တဲ့ပညာရေးနဲ့ သမရိုးကျပညာရေးကြားက ပြဿနာလည်း မဟုတ်ပါဘူး။ ပညာရေးလို့ အမည်တပ်လောက်တဲ့ အရာဟာ ဘာများလဲဆိုတဲ့ ပြဿနာပါ”။

The Man Who Knew Infinity

1+2+3+4+…

1 ကနေ 100 အထိ ပေါင်းရင် အဖြေ ဘယ်လောက်ရမလဲ။ သင်္ချာမှာ Arithmetic Series သင်ဖူးတဲ့သူက ခပ်လွယ်လွယ် အဖြေ ထုတ်ပေးနိုင်ပါလိမ့်မယ်။

ဒါဆို 100 အထိ မဟုတ်ဘဲ… infinity အထိ ပေါင်းမယ်ဆိုရင်ရော… ။ Infinity ရမှာပေါ့လို့ အများစုက ဖြေကြပါလိမ့်မယ်။ အချို့ကလည်း … ဒါက Divergent Series ကြီးမို့ အဖြေမရှိဘူးလို့ ပြောချင်ပြောပါလိမ့်မယ်။

အကယ်၍ တစ်ယောက်ယောက်ကများ 1+2+3+4+… ကို infinity အထိ ပေါင်းခဲ့ရင် အဖြေက 1 ထက်ငယ်တဲ့ အနှုတ်ဂဏန်းတစ်ခု ရမယ်ဆိုရင် “ဒီကောင် common sense လေးတောင် မရှိတဲ့ကောင်” လို့ တွေးကောင်း တွေးမိပါလိမ့်မယ်။

စာမေးပွဲကျလို့ ကျောင်းထွက်ထားရတဲ့ အိန္ဒိယနိုင်ငံ မဒရပ်စ်မြို့က အခွန်ရုံး စာရေးလေး တစ်ဦး ဖြစ်တဲ့ Srinivasa Ramanujan (1887-1920) က ဒီပုစ္ဆာကို -1/12 လို့ အဖြေထုတ်ခဲ့ပါတယ်။ တကယ်တော့လည်း ဒီအဖြေရဖို့ သိပ်ခက်ခက်ခဲခဲ တွက်ရတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ အလယ်တန်းကျောင်းသား တစ်ယောက်ကို ရှင်းပြရင်တောင် နားလည်နိုင်ပါတယ်။ ဒီအဖြေအပါအဝင် သူ့ရဲ့ အခြားသင်္ချာမှတ်စုတွေကို ကြည့်ပြီး သူကို ဉာဏ်ကြီးရှင်တစ်ယောက် အဖြစ် Cambridge တက္ကသိုလ်က ဖိတ်ကြားခဲ့ပါတယ်။ နောင်မှာ ရူပဗေဒပညာရှင်တွေက String Theory ကို တွက်ချက်ဖော်ထုတ်တော့ သူ့ရဲ့အဖြေ -1/12 ကို ထည့်ပြီး အသုံးချခဲ့ကြတယ်။

တခါတလေမှာ အမှန်တရားဆိုတာက ကိုယ်အနှစ်နှစ်အလလက လက်ခံထားတဲ့ အသိနဲ့ ဆန်ကျင်နေတတ်ပြီး၊ Common Sense ဆိုတဲ့ ဘောင်ကို ကျော်နေတတ်ပါတယ်။ လက်ခံတယ်ဆိုရင်တောင် ကိုယ့်ထက်သိတဲ့ ပညာရှင်တွေက ပြောလို့သာ အောင့်သက်သက်နဲ့ လက်ခံလိုက်ရတာမျိုး ဖြစ်နေနိုင်ပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ်လည်း နားမလည်ပဲ နားလည်သယောင် လက်ခံလိုက်တာမျိုးလည်း ဖြစ်နေနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ အနတ္တတရားကို ဘဝင်ကျကျ လက်ခံနိုင်ဖို့ဆိုတာက 1+2+3+4+… = -1/12 ဆိုတဲ့ အဖြေထက် အဆများစွာ ပိုပြီး ခက်ပါလိမ့်မယ်။

Book: The Man Who Knew Infinity: A Life Of The Genius Ramanujan/The-Man-Who-Knew-Infinity-A-Life-of-the-Genius-Ramanujan


(သူ့ရဲ့ အကြောင်းကို The Man Who Knew Infinity ဆိုတဲ့ အမည်နဲ့ ရုပ်ရှင် ရိုက်ထားတာလည်း ရှိပါတယ်)။

***** 

Common sense အရပြောမယ်ဆိုရင် 1+2+3+4+… ကို infinity (∞) အထိပေါင်းရင် positive infinity (+∞) ပဲရနိုင်ပါတယ်။ ဒါဆိုရင် 1²+2²+3²+4²+… ဆိုရင်ရော…။ ဒါလည်းပဲ positive infinity (+∞) ရမှာပါပဲ။ နောက်ထပ်ပြောနိုင်တာက ပထမအဖြေနဲ့ ဒုတိယအဖြေကို ယှဉ်ရင် ဒုတိယအဖြေက သေချာပေါက် ပိုပြီးကြီးမယ်လို့ ပြောနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဆ ဘယ်လောက် ပိုကြီးမယ်ဆိုတာကို အဖြေထုတ်ပြနိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ∞/∞ က 0/0 လိုပဲ တိကျတဲ့ အဖြေမရှိလို့ပါ။ ဥပမာ 0/0 ဆိုရင် 1 လည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ 10 လည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ 1000 လည်း ဖြစ်နေနိုင်တယ်။ မရေရာလို့ပါ။ ဒါဆိုရင်ရင် 0/0 ကို ဖြေရှင်းဖို့ (တနည်း အလွန်သေးငယ်တဲ့ ကိန်းတွေရဲ့ အချိုးအဆကို ရှာဖို့) နည်းလမ်း လုံးဝ မရှိတော့ဘူးလား …။ ရှိပါတယ်။ Calculus ဆိုတာက ဒီလိုပြဿနာမျိုးတွေကို ဖြေရှင်းတဲ့နည်းလမ်းပါ။ ဒါဆိုရင်… ∞/∞ လို အလွန်ကြီးတဲ့ ကိန်းတွေကို ဘယ်လို တွက်လို့ ရမလဲ။

သင်္ချာမှာ ကိန်းတစ်ခုက အလွန်ကြီးသွားပြီး well-behaved မဖြစ်တော့တဲ့ အခြေအနေကို Singularity လို့ခေါ်ပါတယ်။ well-behaved မဖြစ်တော့ဘူးဆိုတာက ကိုယ်နားလည်နိုင်တဲ့ နယ်မှာ မရှိတော့ဘူးလို့လည်း ဆိုချင်ဆိုနိုင်ပါတယ်။ ဒီအခါမှာ ကိုယ်ကြည့်နေကျ အမြင်နဲ့ မကြည့်တော့ဘဲ အမြင်သစ်၊ ရှုထောင့်သစ်တစ်ခုကနေ ကြည့်ဖို့လိုလာပါတယ်။ အထက်ကပြောခဲ့တဲ့ infinite series တွေက Riemann zeta function ζ(s) မှာ s တန်ဖိုး -ve ဖြစ်တဲ့ series တွေပါ။ ဒီပို့မှာပါတဲ့ ပုံထဲကအတိုင်း function ζ(s) ကို Complex Plane ပေါ်မှာ ဆွဲကြည့်လိုက်ရင် s > 1 ဖြစ်တဲ့ ညာဖက်အခြမ်းက ဒီ series တွေ convergent ဖြစ်တဲ့ သမားရိုးကျသင်္ချာနဲ့ တွက်လို့ရတဲ့ နယ်ပါ။ အကယ်၍ s = 1 ကနေပြီး ဘယ်ဖက်ကို ခေါက်ချလိုက်ရင် divergent ဖြစ်နေပြီး အဖြေထုတ်လို့ မရတဲ့ s < 1 ဖြစ်တဲ့ function ζ(s) ရဲ့ curve ကို ညာဖက်ခြမ်းနဲ့ တဆက်တည်းလို ပုံစံတူ ထွက်လာပါတယ်။ ဒီလို တကယ် မရှိပေမယ့် စိတ်ကူးနဲ့ ဆက်ပြီး ဆွဲထားတာကို သင်္ချာမှာ Analytic Continuation လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အဲဒီအခါမှာ s = -1 ထည့်လိုက်ရင် ζ(-1) =1+2+3+4+…= -1/12 ရပါတယ်။

အထက်ကပြောခဲ့တဲ့ ∞/∞ လို ပြဿနာမျိုးတွေကို နားလည်နေကျ ဘောင်ထဲကနေ တွက်လို့ မရတဲ့အခါ Analytic Continuation နဲ့ ဆွဲဆန့်ထားတဲ့ နယ်မှာတွက်ခဲ့ရင် အဆင်ပြေသွားပါတယ်။ ဒါကြောင့် Black Hole တို့ String တု့ိလို ပုံမှန်သင်္ချာနဲ့ တွက်လို့ မရတော့တဲ့ နယ်တွေမှာ ζ(-1) =1+2+3+4+…= -1/12 formula တွေက အသုံးတဲ့လာပါတယ်။

စိတ်ဝင်စားရင် ဒီ Link မှာ https://www.youtube.com/watch?v=w-I6XTVZXww အလယ်တန်းအဆင့် သင်္ချာနဲ့ တွက်ပြထားကို ကြည့်နိုင်ပါတယ်။ Analytic Continuation ကိုတော့ ဒီLink မှာ https://www.youtube.com/watch?v=sD0NjbwqlYw ကြည့်နိုင်ပါတယ်။

အမြင့်သို့ အာရုံညွှန့်တက်ခြင်း

ပင်လယ်ကမ်းခြေအနီးက ကျောက်ကမ်းပါးပြတ်မှာ ရပ်ရင်း … မျက်စိတဆုံး ကျယ်ပြောလှတဲ့ ပင်လယ်ပြင်ကြီး၊ ကျောက်ကမ်းပါးကို အရှိန်အဟုန် ပြင်းပြင်းနဲ့ ရိုက်ခပ်လာတဲ့ ဧရာမလှိုင်းလုံးကြီးတွေကို ကြည့်ပြီး အလွန်ကြီးကျယ်ခမ်းနားတဲ့ သဘာဝအလှအောက်မှာ ကြည်နှုး အံ့ဩမှုနဲ့ စိုးထိတ် သိမ်ငယ်မှုကို အတူတွဲပြီး ခံစားဖူးတယ်။

ဒီလို စီးမိုးတဲ့ အလှမျိုးတွေကို sublimity လို့ ခေါ်လေ့ရှိပါတယ်။ သဘာဝတရားကြီးကသာမက အချို့သော စာတွေကလည်း ဒီလို အလှမျိုး၊ ဒီလိုရသမျိုးကို ပေးတတ်ပါတယ်။ စာပေကရတဲ့ Sublimity ကတော့ စိုးထိတ်မှုအစား … အရေးတကြီး တခုခု လုပ်ဖို့ လို့ပြီလို့ သိလိုက်တဲ့ sense of urgency သံဝေဂအသိမျိုး ….၊ သိမ်ငယ်မှုအစား … “ငါ” ဆိုတဲ့ အတ္တ ပါးလျှ ကြုံလှီသွားစေတဲ့ ခံစားမှုမျိုးကို ပေးတတ်ပါတယ်။ “ငါဟာ ဘာမှ မဟုတ်ပါလား” လို့ သိလိုက်ရတဲ့ အသိက တခါတလေမှာ အငုံ့စိတ် (inferiority complex) ဖြစ်နေနိုင်သလို၊ တခါတလေမှာ အမြင့်ကို လှမ်းညွှတ်နိုင်တဲ့ အသိမျိုးလည်း ဖြစ်နေနိုင်ပါတယ်။

Sublimity ကို ဆရာ တက္ကသိုလ်ဘုန်းနိုင်က အမြင့်ဂုဏ်လို့ ဘာသာပြန်ပါတယ်။ “အမြင့်သို့ အာရုံညွှန့်တက်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ကဗျာ” ဆိုတဲ့ အမည်နဲ့ Sublime ဖြစ်တဲ့ ကဗျာတွေအကြောင်း စာတစ်အုပ်ရေးခဲ့ဖူးတယ်။ မြန်မာကဗျာတွေကို အနောက်တိုင်း စာပေဝေဖန်ရေးနယ်က Sublimity ရှုထောင့်ကနေ သုံးသပ်ပြထားတဲ့ စာအုပ်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။

sonata-cantata ဆိုတဲ့ ဒီဘလော့ဂ်လေးရဲ့ အမည်ကလည်း ဒီစာအုပ်ကနေပဲ ရခဲ့ပါတယ်။

ကမူးေျပာတဲ့ ဝတၳဳ

“ႀကီးက်ယ္တဲ့ ဝတၳဳေရးဆရာေတြက အေတြးအေခၚ ဝတၳဳေရးသူေတြပါ” လို႔ ျပင္သစ္စာေရးဆရာ ကမူးက The Myth of Sisyphus စာတမ္းမွာ ေရးခဲ့ဖူးတယ္။ Lyrical and Critical Essays စာတမ္းမွာေတာ့ သူျမင္တဲ့ ဝတၳဳရဲ႕ သေဘာကို အခုလို ေရးျပခဲ့ပါတယ္။

“ဝတၳဳဆိုသည္မွာ ပံုရိပ္မ်ားျဖင့္ ေဖာ္ျပထားသည့္ ဒႆနမ်ားမွ တပါး အျခားမဟုတ္။ ဝတၳဳေကာင္း တစ္ပုဒ္တြင္ ဒႆနမ်ားက ပံုရိပ္မ်ားထဲတြင္ ေပ်ာက္ကြယ္ေနမည္ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ဇာတ္ေကာင္မ်ား၊ လႈပ္ရွားမႈမ်ားက သိသာကြဲျပား ေန႐ံုမွ်ေလာက္သာ၊ ဇာတ္ကြက္မ်ားက (ျဖစ္ရပ္မွန္ ျဖစ္ေနရန္မလိုဘဲ) ဝတၳဳတပုဒ္ အျဖစ္ အသက္ဝင္ေန႐ံုမွ်ေလာက္သာ ဒႆနမ်ားကို ထည့္ျပသြားရန္လိုသည္။”

သူကိုယ္တိုင္လည္း ဒႆနကဲတဲ့ ဝတၳဳေတြကို ေရးခဲ့တယ္။ သူေျပာခ်င္တာေတြကို ဝတၳဳနဲ႔ ေရးျပလို႔ အားမရရင္ essays ေတြ ထပ္ေရးၿပီး ဋီကာခ်ဲ႕ျပေလ့ ရွိပါတယ္။ The Outsider (1942) ဝတၳဳမွာ သူေျပာခ်င္တဲ့ Absurd Reasoning အေၾကာင္းကို The Myth of Sisyphus (1942) စာတမ္းမွာ၊ The Plague (1947) ဝတၳဳမွာ သူေျပာခ်င္တဲ့ Rebellion အေၾကာင္းကို The Rebel (1951) ဆိုတဲ့ စာတမ္းမွာ ထပ္ၿပီး ေရးခဲ့ဖူးတယ္။

စာဖတ္ျခင္း

ဘာေၾကာင့္ စာဖတ္ၾကသလဲဆိုရင္ ...

• သတင္းအခ်က္အလက္ သိဖို႔ ဖတ္တာ (reading for information)
• အပ်င္းေျပ အေပ်ာ္တမ္း ဖတ္တာ (reading for entertainment)
• အသိအျမင္ ႏိုးၾကားပြင့္လင္းဖို႔ ဖတ္တာ (reading for understanding/enlightenment) လို႔ ၃-မ်ိဳး ရွိႏိုင္ပါတယ္။

အသိအျမင္ ႏိုးၾကားပြင့္လင္းဖို႔ စာဖတ္တဲ့ေနရာမွာ အသိအျမင္ ဆိုတာကို ၃-မ်ိဳး ထပ္ၿပီး ခြဲႏိုင္ပါတယ္။

(၁) ပတ္ဝန္းက်င္ ဗဟိဒၶ ေလာကႀကီးနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ (objective) ဗဟုသုတအသိအျမင္
(၂) မိမိရဲ႕ အဇၩတၱနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ (subjective) ဘဝအသိအျမင္
(၃) အတၱနဲ႔ ေလာက၊ အဇၩတၱနဲ႔ ဗဟိဒၶႏွစ္ပါးကေန လြန္ေျမာက္ႏိုင္တဲ့ (transcendental) ေလာကုတၱရာ အသိအျမင္

သုတစာေပ အမ်ားစုက ပတ္ဝန္းက်င္ ေလာကႀကီးနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ ဗဟုသုတအသိအျမင္မ်ိဳးကို ေပးပါတယ္။ ရသစာေပနဲ႔ အေတြးအေခၚစာေပေတြကေတာ့ ဘဝျပႆနာေတြကို ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းႏိုင္မယ့္ ဘဝအသိအျမင္ကို ေပးပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ ရသစာေပနဲ႔ ဘာသာေရး အေတြးအေခၚ စာေပေတြကေတာ့ အတၱနဲ႔ ေလာကကေန ႐ုန္းထြက္ႏိုင္မယ့္ သံေဝဂဉာဏ္နဲ႔ ေလာကုတၱရာ အသိအျမင္ကို ေပးပါတယ္။

သုတစာေပေတြက “ဘာလဲ” ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းရဲ႕ အေျဖကို ေပးပါတယ္။ ရသစာေပကေတာ့ “ဘာျဖစ္သင့္လဲ၊ ငါ ဘာလုပ္သင့္လဲ” ဆုိတဲ့ ျပႆနာကို စာဖတ္သူေတြ ကိုယ္တိုင္ခံစားၿပီး ေတြးေခၚသိျမင္ေစပါတယ္။ သုတစာေပကရတဲ့ အသိအျမင္ေတြက ေလာကကို ေကာင္းေအာင္ ဖန္တီးရာမွာ အသံုးဝင္ပါတယ္။ ရသစာေပကရတဲ့ အသိအျမင္ေတြကေတာ့ “ဘဝမွာ ဘာကို တန္ဖိုးထားရမလဲ” ဆိုတဲ့ အသိအျမင္ကို ျဖစ္ေစပါတယ္။ ေလာကုတၱရာစာေပေတြက စိတ္ေသာက ကင္းေဝးၿပီး ၿငိမ္းေအးတဲ့ ခ်မ္းသာသုခကို ရေစႏိုင္တဲ့ အျမင္မ်ိဳး၊ ဒုကၡခပ္သိမ္းက ၿငိမ္းႏိုင္တဲ့ အျမင္မ်ိဳးကို ေပးပါတယ္။

သတင္းအခ်က္အလက္ သိ႐ံုေလာက္ပဲ တန္ဖိုးရွိၿပီး ဗဟုသုတအသိအျမင္ မေပးႏိုင္တဲ့ စာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ ရသခံစားမႈေပးေပမယ့္ ဘဝအသိအျမင္တစ္ခုကို မေပးႏိုင္တဲ့ အပ်င္းေျပအေပ်ာ္ဖတ္႐ံု ရသစာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ ဗဟုသုတအျမင္ေလာက္ကိုပဲ ေပးႏိုင္တဲ့ ဘာသာေရးစာေတြလည္း ရွိပါတယ္။

တခါတေလမွာ စာတစ္အုပ္တည္းကိုပဲ စာဖတ္သူရဲ႕ ႏွလံုးသြင္းနဲ႔ စာဖတ္စြမ္းရည္အလုိက္ အသိအျမင္ ရပံုျခင္း ကြာျခားႏိုင္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕အတြက္ အပ်င္းေျပ႐ံု၊ ဇာတ္လမ္းသိ႐ံုေလာက္ပဲ အက်ိဳးရွိေပမယ့္၊ အခ်ိဳ႕အတြက္ေတာ့ ဘဝအသိအျမင္ေတြ၊ သံေဝဂဉာဏ္ေတြထိ ရသြားႏိုင္ပါတယ္။

• ဗဟိဒၶ –> အာ႐ံု (Object) –> my world –> ပတ္ဝန္းက်င္ အာ႐ံုကို သိ –> ဗဟုသုတအသိအျမင္
• အဇၩတၱ –> အာရမၼဏိက (Subject) –> me –> မိမိ၏ အတြင္းစိတ္ကို သိ –> ဘဝအသိအျမင္
• မေဇၩ –> ဥဘေတာဝိမုတၱိ (transcend both) –> Not-Self –> အနတၱကို သိ –> ေလာကုတၱရာအျမင္

ဒီအသိအျမင္သံုးမ်ိဳးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး လြန္ခဲ့တဲ့ ၈-ႏွစ္ေလာက္က "အနီး-အေဝး၊ အတြင္း-အျပင္" ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ေရးခဲ့ဖူးပါတယ္။

အနီး-အေဝး၊ အတြင္း-အျပင္ (၁)
အနီး-အေဝး၊ အတြင္း-အျပင္ (၂)
အနီး-အေဝး၊ အတြင္း-အျပင္ PDF file

ဘာသာႏွင့္ သာသနာ

အမ်ားအားျဖင့္ ‘ဘာသာ’ ႏွင့္ ‘သာသနာ’ ဆိုသည့္ ေဝါဟာရႏွစ္လံုးကို အဓိပၸါယ္တူအျဖစ္ အလဲအလွယ္လုပ္ သံုးေလ့ရွိၾကသည္။ သို႔ေသာ္ အတိအက် တူသည္ေတာ့လည္း မဟုတ္။ ‘သာသနာ’ က ‘အဆံုးအမ’ ဟုအဓိပၸါယ္ရ၍၊ ‘ဘာသာ’ က ‘ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈႏွင့္ ဓေလ့ထံုးတမ္းအစဥ္လာမ်ား’ ကို ဆိုလိုသည္။

ဗုဒၶသာသနာသည္ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ အဆံုးအမမ်ား ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶေပၚထြန္းခဲ့သည့္ ေခတ္ကာလ၏ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ အေတြးအေခၚတို႔သည္ ဗုဒၶအဆံုးအမမ်ားတြင္ ေနာက္ခံျမင္ကြင္းအျဖစ္ ရွိေနႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုအဆံုးအမမ်ားက ထိုေခတ္၏ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ အေတြးအေခၚတို႔ကို လြန္ေျမာက္ေနပါသည္။ သို႔ျဖစ္၍လည္း ဘာသာတရားတစ္ခုအျဖစ္ ေပၚထြန္းလာရျခင္း ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာဟု ဆိုလွ်င္မူ ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမမ်ားကို ေနာက္ခံဗဟုိျပဳ၍ ယေန႔အထိ ေခတ္အဆက္ဆက္ ေျပာင္းလဲျဖစ္ထြန္းလာေသာ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားကို ရည္ၫႊန္းျခင္းျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္လွ်င္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ၊ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၊ တိဗက္ဗုဒၶဘာသာ စသျဖင့္ ကြဲျပားျခားနားေနျခင္း ျဖစ္သည္။ သာသနာသည္ လူတစ္ဦးခ်င္းစီ လိုက္နာက်င့္သံုးရမည့္ အဆံုးအမမ်ား ျဖစ္သည့္အတြက္ လူတစ္ဦးခ်င္းစီ၏ ႏွလံုးသားတြင္ ကိန္းဝပ္သည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ ဘာသာကမူ လူအမ်ားစု လက္ခံက်င့္သံုးသည့္ ယံုၾကည္မႈ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားျဖစ္သည့္အတြက္ လူမ်ိဳး တစ္မ်ိဳး၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခု၏ သြင္ျပင္လကၡဏာ သေဘာေဆာင္သည္။

အႏွစ္ႏွင့္ အကာဟု ဆိုေကာင္း ဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း လိုက္ေလ်ာညီေထြ ျဖစ္ေနလွ်င္၊ အကာက အႏွစ္ကို ကာကြယ္ေပးရာ ေရာက္သည္။ အကာမရွိလွ်င္ အႏွစ္က ကာလၾကာရွည္ မတည္ႏိုင္။ လိုက္ေလ်ာညီေထြ မျဖစ္ေတာ့လွ်င္မူ အကာက အႏွစ္ကို ဝါးၿမိဳလိုက္ၿပီး၊ အကာ ခ်ည္းသာက်န္ေတာ့သည့္ အျဖစ္မ်ိဳးသို႔ ေရာက္သြားတတ္သည္။

<<Dostoevsky ရဲ႕ Brothers Karamazov ဝတၳဳထဲက The Grand Inquisitor ဆိုတဲ့ အခန္းကို ဖတ္ရင္း စဥ္းစားမိတာပါ။ ဒီအခန္းကို သီျခားထုတ္ၿပီး စာအုပ္ထုတ္တာ၊ ျပဇာတ္ကတာေတြရွိသလို အခ်ိဳ႕ေက်ာင္းေတြမွာလည္း သင္တယ္လို႔ သိရပါတယ္။>>

The Buddha and Atheists

လြန္ခဲ့တဲ့ ၁ဝ ေလာက္က ဘေလာ့ေပၚမွာ “Freethinkers ႏွင့္ ျမတ္ဗုဒၶ” ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ဒီဃနခ လို႔ေခၚတဲ့ Atheist ပရိဗိုဇ္တဦးနဲ႔ ဗုဒၶ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးတဲ့ အေၾကာင္းကို ေရးခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဒီေဆြးေႏြးပြဲမွာ “ဘာကိုမွ မယံုၾကည္ဘူး” လို႔ဆိုတဲ့ သူေတြက အစြဲအလမ္း အေႏွာင္အဖြဲ႔ ကင္းဖုိ႔ ပိုၿပီး နီးစပ္တယ္လို႔ ဗုဒၶက (ဒီဃနခ အပါအဝင္ Atheist ေတြကို) ခ်ီးမြမ္းခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဗုဒၶနဲ႔ Atheists ေတြက နီးစပ္မႈ တစ္ခုရွိတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္ နာမည္ႀကီး Atheist စာေရးဆရာ အခ်ိဳ႕က (ဗုဒၶဘာသာ အျဖစ္ မခံယူၾကေပမယ့္) ဗုဒၶအဆံုးအမရဲ႕ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈ မကင္းတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ကို ႐ုပ္ဖ်က္ထားတဲ့ ဗုဒၶဘာသာေတြလို႔ေတာင္ အခ်ိဳ႕က စြပ္စြဲတာမ်ိဳးေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။

“The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason” (2004) စာအုပ္ကို ေရးခဲ့တဲ့ အေမရိကန္ ဦးေႏွာက္နဲ႔အာ႐ံုေၾကာဆိုင္ရာ သိပၸံပညာရွင္ Sam Harris က ပ႑ိတာရာမဆရာေတာ္ႀကီးထံမွာ ရက္ရွည္ တရားစခန္း ဝင္ခဲ့ဖူးပါတယ္။ “Sapiens: A Brief History of Humankind” (2014) စာအုပ္ကို ေရးခဲ့တဲ့ ဂ်ဴးလူမ်ိဳး သမိုင္းပါေမာကၡ Yuval Noah Harari ကလည္း ဆရာႀကီးဂိုအင္ကာနည္းနဲ႔ ဝိပႆနာ တရား အားထုတ္သူ တစ္ဦးပါ။ အင္တာဗ်ဴးတစ္ခုမွာ ဂ်ဴး လူမ်ိဳးတစ္ဦး ျဖစ္တဲ့အတြက္ သူ႔ရဲ႕ သမိုင္းအျမင္ေတြအေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈ ရွိသလားဆိုတဲ့ အေမးကို “ကၽြန္ေတာ္က လူမ်ိဴး အေနနဲ႔ ဂ်ဴးတစ္ဦး ျဖစ္ေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ့ ဘာသာတရားနဲ႔ ေလာကအျမင္ကေတာ့ ဂ်ဴးမဟုတ္ပါဘူး။ သမၼာက်မ္းစာထက္ ဗုဒၶနဲ႔ ဒါဝင္တို႔က ပိုၿပီး ကၽြန္ေတာ္အေပၚမွာ ၾသဇာသက္ေရာက္မႈ ရွိခဲ့ပါတယ္” လို႔ ေျဖဖူးပါတယ္။

ဉာဏ္ႀကီးရွင္၊ ကြန္္ျပဴတာႏွင့္ ပညာေရး

TED show တစ္ခုမွာ ဂဏန္း ၅လံုးပါတဲ့ ကိန္းတခုရဲ႕ ႏွစ္ထပ္ကိန္းကို စကၠန္႔ပိုင္းအတြင္ စိတ္တြက္နဲ႔ တြက္ျပသြားတာကို ၾကည့္လိုက္ရပါတယ္။ Little Big Shots ဆိုတဲ့ ႐ုပ္သံအစီအစဥ္တခုမွာ လည္း ငါးႏွစ္သား ကေလး တေယာက္က စိတ္တြက္နဲ႔ ဂဏန္း သံုးလံုးပါတဲ့ ကိန္းရဲ႕ ႏွစ္ထပ္ကိန္းကို တြက္ျပသြားဖူးပါတယ္။

သူတို႔ကို ဉာဏ္ႀကီးရွင္ေတြလုိ႔ ဆိုရင္ မမွားပါဘူး။ ဉာဏ္ႀကီးရွင္ဆိုတဲ့ေနရာမွာ ကြန္ျပဴတာစကားန႔ဲ ေျပာရင္ အၾကမ္းအားျဖင့္ hardware နဲ႔ software လို႔ ႏွစ္ပိုင္းခြဲၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ hardware အရဆိုရင္ (၁) တြက္ခ်က္ႏႈန္းျမန္တဲ့ processor (၂) အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ software ေတြကို သိမ္းဆည္းထားႏိုင္မယ့္ storage device/memory (၃) တြက္ခ်က္ေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ အလြယ္တကူ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ဖတ္ႏိုင္၊ သိမ္းႏိုင္တဲ့ cache memory/working memory ေတြလိုပါတယ္။ software ဖက္ကေျပာရင္ (၄) ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ထိထိေရာက္ေရာက္ အေျဖထုတ္ေပးႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္း Algorithm ေတြလိုပါတယ္။

ပါရမီရွင္ေတြရဲ႕ ဦးေႏွာက္က အထက္ကေျပာခဲ့တဲ့ ေကာင္းျခင္း ေလးမ်ိဳးလံုး မရွိေတာင္၊ အနည္းဆံုး ႏွစ္ခု-သံုးခုေလာက္ေတာ့ ပိုင္ဆိုင္ၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕က စာတစ္ပုဒ္ကို တစ္ေခါက္ ႏွစ္ေခါက္ေလာက္ဖတ္လိုက္႐ံုနဲ႔ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ မေမ့ မေပ်ာက္ေတာ့တဲ့ မွတ္ဉာဏ္မ်ိဳးကို ပိုင္ဆိုင္ၾကပါတယ္။ long-term memory က hard disk နဲ႔ သေဘာတူပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ ဗဟုသုတေတြ သိပ္အမ်ားႀကီး သိမ္းဆည္းထားတာ မရွိေပမယ့္၊ လတ္တေလာ လိုအပ္တာေတြကို ခပ္ျမန္ျမန္ မွတ္ႏိုင္ ထုတ္သံုးႏိုင္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ short-term memory က ကြန္ျပဴတာက DRAM တို႔ cache memory တို႔နဲ႔ တူပါတယ္။ စာတပုဒ္ကို ဖတ္ရင္ ေရွ႕ဆက္ မတိုးႏိုင္ဘဲ ေနာက္ကို ျပန္ျပန္ ဖတ္ၿပီး ေဖာ္ေနရတယ္ဆိုရင္ ဒါက short-term memory မေကာင္းလို႔ပါပဲ။ short-term memory မေကာင္းရင္ သင္ယူဖို႔၊ အလုပ္လုပ္ဖို႔ ခက္ခဲႏိုင္ပါတယ္။ စိတ္တြက္နဲ႔ သခ်ၤာတြက္ရာမွာ short-term memory က အေတာ္ေလး အေရးႀကီးပါတယ္။ ေနာက္ မွတ္ဉာဏ္ေတြ ဘယ္ေလာက္ ေကာင္းေကာင္း စဥ္းစားေတြးေခၚႏိုင္စြမ္း မရွိျပန္ရင္လည္း၊ hard disk ေတြ၊ memory ေတြ အႀကီးႀကီး ထည့္ထားေပမယ့္၊ ေလးအီေနတဲ့ processor တလံုး တပ္ထားတဲ့ ကြန္ျပဴတာလို ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ကိုယ့္ရဲ႕ hard disk ထဲမွာ software ေကာင္းေကာင္းကို သြင္းထားဖို႔လည္း လိုပါေသးတယ္။ ဉာဏ္ႀကီးရွင္ေတြက သူတို႔ ေမြးရာပါရမီ အေလ်ာက္ hardware ေကာင္းေကာင္းကို ပိုင္ဆိုင္ထားတဲ့ အျပင္၊ သူတို႔ကိုယ္တိုင္ ေရးထားတဲ့ software ေတြေရာ၊ သူမ်ားေရးထားတဲ့ software ေကာင္းေကာင္းေတြကိုပါ ထည့္သြင္းထားၾကပါတယ္။

ကြန္ျပဴတာ hardware ကေတာ့ ကိုယ္ဝယ္ ထားတာထက္ ပိုၿပီးေကာင္း လာစရာ မရွိပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ပိုျမန္ပိုေကာင္းတဲ့ ပစၥည္းေတြနဲ႔ အသစ္လဲၿပီးေတာ့ upgrade လုပ္ယူႏိုင္ပါတယ္။ လူေတြမွာကေတာ့ ေမြးရာ ဦးေႏွာက္ကို အသစ္ျပန္လဲလို႔ မရပါဘူး။ ဒါေပမယ့္၊ Neuroplasticity သေဘာအရ “အထိုက္အေလွ်ာက္” ပိုေကာင္းလာေအာင္ ပံုသြင္းျပဳျပင္ upgrade လုပ္ေပးလို႔ ရပါတယ္။ ဉာဏ္ႀကီးရွင္ တဦးကို မမီေပမယ့္ “အထိုက္အေလ်ာက္” သံုးလို႔ရတဲ့ hardware ရွိမယ္ဆိုရင္ ဉာဏ္ႀကီးရွင္ေတြ ေရးထားတဲ့ software ေတြကို ကိုယ့္ေခါင္းထဲ သြင္းယူထားႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ အထက္ကေျပာခဲ့သလို ကိန္းဂဏန္းႀကီးေတြ စိတ္တြက္နဲ႔ တြက္တာမ်ိဳးကို ပညာရွင္ေတြ ထြင္ထားတဲ့ နည္းလမ္းေတြကို သင္ယူမွတ္သားၿပီး လိုက္တြက္ႏိုင္ပါတယ္။ ဂ်ဴးသခ်ၤာပညာရွင္ Jakow Trachtenberg (1888 – 1953) ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ Trachtenberg နည္းစနစ္၊ အိႏၵိယက ဆြာမိ Bhāratī Krishna Tīrtha (1884 – 1960) ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ေဝဒသခ်ၤာ၊ အခုTED show မွာ ေျပာသြားတဲ့ အေမရိကန္ သခ်ၤာဆရာ Arthur Benjamin ေရးတဲ့ စာအုပ္ စတာေတြက လူဦးေႏွာက္မွာ ထည့္သြင္းႏိုင္တဲ့ software ေတြနဲ႔ တူပါလိမ့္မယ္။ (ေနာက္အလ်ဥ္းသင့္ရင္ေတာ့ ေဝဒသခ်ၤာ နည္းလမ္း အခ်ိဳ႕ကို မွ်ေဝေပးပါမယ္)။

ပညာေရးဆိုတာက (၁) ဦးေႏွာက္ရဲ႕ hardware ကို coaching နည္းစနစ္ေတြနဲ႔ upgrade လုပ္ေပးပါတယ္။ (၂) ေဆာ့ဖ္ဝဲ ေကာင္းနဲ႔ တူတဲ့ နည္းလမ္းေကာင္းေတြ၊ အေတြးေခၚေကာင္းေတြကို teaching by instruction နည္းစနစ္ေတြနဲ႔ install လုပ္ေပးပါတယ္။ ဒါမွ ကိုယ့္ေခတ္၊ ကိုယ့္ဘိုးဘြားေခတ္က ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ပခံုးေပၚကေန တက္ၾကည့္ႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ပညာေရးဆိုတာက ဒီမွာ တင္ရပ္မေနဘဲ (၃) အေတြးအေခၚသစ္၊ နည္းလမ္းသစ္၊ ဒီဇိုင္းသစ္ေတြ ထြက္ေပၚလာေအာင္၊ တနည္း software အသစ္ေတြကို ကုိယ္တိုင္ ေရးထည့္ႏိုင္လာေအာင္ midwifery or maieutic method ဆိုတဲ့ သင္ၾကားနည္းစနစ္ေတြနဲ႔ သင္ၾကားေပးရပါေသးတယ္။ (၄) ကိုယ့္ေခါင္းထဲကို အေတြးမွား အေတြးဆိုးေတြ တိတ္တခိုး ဝင္မလာေအာင္ ကာကြယ္ေပးမယ့္ Anti-Virus software ေကာင္းေကာင္း တခုထည့္ဖို႔ကိုလည္း ေမ့ထားလို႔ မရပါဘူး။ ဒုတိယကမ႓ာစစ္အတြင္းက ဂ်ာမန္သိပၸံပညာရွင္အခ်ိဳ႕ဟာ ကြန္ျပဴတာေကာင္းေတြ၊ ေဆာ့ဖ္ဝဲေကာင္းေတြ ပိုင္ဆိုင္ထားေပမယ့္ ဟစ္တလာရဲ႕ ဗိုင္းရပ္စ္ရန္ကို မကာကြယ္ႏိုင္ခဲ့ၾကဘဲ၊ အသံုးခ်ခံေတြ ျဖစ္ခဲ့ရဖူးပါတယ္။

သုတ္တန်များနှင့် မိတ်ဖွဲ့ခြင်း

လွန်ခဲ့သည့် ၃-နှစ်ခန့်က စင်္ကာပူနိုင်ငံ သတိပဋ္ဌာန်ရိပ်သာ လူငယ်တရားစခန်းပွဲ တခု၏ Sutta Study အစီအစဉ်အတွက် သုတ္တန် ၅-ပုဒ်ကို ရွေးထုတ် ပေးခဲ့ဖူးသည်။ သုတ္တန်ကောက်နှုတ်ချက်များကို ဖတ်ကြ ဆွေးနွေးကြရန် ဖြစ်သည်။ Sutta Study ဟု အမည်ပေးထားသော်လည်း “သုတ္တန် လေ့လာချက်” သဘောမျိုးထက် သုတ္တန်များနှင့် မိတ်ဆက်ပေးရုံမျှလောက်သာ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ လူတဦးနှင့် တဦး မိတ်ဆက်ပေးပြီးနောက် တရင်းတနှီး မိတ်ဆွေ ဖြစ်သွားကြသည်လည်း ရှိသည်။ ရင်းနှီးမသွားဘဲ တွေ့ဖူး သိဖူးရုံမျှလောက်သာ ဆက်ဖြစ်နေကြသည်လည်း ရှိနိုင်ပါသည်။

လူငယ်အများစုသည် မြန်မာများ ဖြစ်ကြသော်လည်း မြန်မာစာကို ဖတ်နိုင်သူက နည်း၍ အင်္ဂလိပ်စာကို ပို၍ အကျွမ်းဝင်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် သုတ္တန်များကို အမေရိကန် ရဟန်းတော် Bhikkhu Bodhi နှင့် Ṭhānissaro Bhikkhu တို့၏ အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်များကို အဓိက မှီငြမ်း၍ သုတ္တန် ကောက်နှုတ်ချက်များနှင့် ဆွေးနွေးရန် မေးခွန်းများကို ပြင်ဆင်ဖြစ်ခဲ့သည်။ ရွေးထုတ်ခဲ့သည့် သုတ္တန် ၅-ပုဒ်မှာ အောက်ပါ အတိုင်း ဖြစ်သည်။

1. Danger of Lying and Importance of Constant Reflection on Actions (MN61: Ambalaṭṭhikarāhulovāda Sutta)
2. Three Wrong Views Regarding Karma (AN3.62 Titthāyatana Sutta)
3. Present Welfare and Future Welfare (AN8.54 Dīghajāṇu Sutta)
4. Protecting Onself and Protecting Others (SN47.19 Sedaka Sutta)
5. Dealing with Destructive Thoughts (MN20 Vitakkasaṇṭhāna Sutta)

၇-နှစ်သားအရွယ် သားတော် ရာဟုလာကို ဟောကြားခဲ့သည့် အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ်သည် ကျောင်းသားအရွယ် လူငယ်များနှင့် သင့်တော်မည်ဟု ယူဆသဖြင့် ရွေးချယ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ သုတ္တန်၏ ပထမပိုင်းတွင် အပျော်သဘောဖြင့် ဖြစ်စေ လိမ်ညာ မပြောရန်နှင့် ဆုံးမထားသည်။ သုတ္တန်၏ ဒုတိယပိုင်းတွင် ကိုယ်နှုတ်နှလုံး ၃-ပါးတို့ဖြင့် အမှုတို့ကို မပြုမီ၊ ပြုဆဲ၊ ပြုပြီး ကာလသုံးပါးလုံးတွင် မိမိနှင့် သူတပါးတို့ကို ထိခိုက်ပျက်စီးစေသလောဟု သုံးသပ်ဆင်ခြင်ရန် ဟောကြားထားသည်။ အကယ်၍ မိမိ (သို့မဟုတ်) သူတပါးကို ထိခိုက်ပျက်ပြားစေသည့် မကောင်းမှုမှန်း သိပါက၊ မပြုလုပ်ရသေးလျှင် မပြုဘဲနေရမည် ဖြစ်သည်။ ပြုလုပ်ဆဲ အမှုဖြစ်ပါက ဆက်လက် မပြုဘဲ ရပ်တန်းက ရပ်ရမည်။ ပြုပြီးသောအမှု ဖြစ်ပါက မိမိ၏ အပြစ်ကို ဝန်ခံ၍ နောင်တွင် မပြုမိစေရန် စောင့်ထိန်းရမည်ဟု ဟောကြားထားသည်။ အသောကမင်းကြီး၏ ကျောက်စာများအနက် ကျောက်စာတခုတွင် ဗုဒ္ဓသာသနာ အဓွန့်ရှည်စွာ တည်တန့်နိုင်စေရန်အတွက် လူနှင့် ရဟန်းတို့ လိုက်နာကျင့်သုံးသင့်သည့် သုတ္တန်များ စာရင်းကို ကမ္ပည်း ရေးထိုးထားရာ အမ္ဗလဋ္ဌိက-ရာဟုလောဝါဒသုတ်လည်း ပါဝင်သည်။ ဗုဒ္ဓအဆုံးအမများတွင် ဤသုတ်၏ အရေးပါမှုကို မှန်းဆ ကြည့်နိုင်သည်။

ဗုဒ္ဓအဆုံးအမအရ ကံသည် ရည်ရွယ်ချက်ပါဝင်သည့် လုပ်ဆောင်မှုများ (intentional actions) ဖြစ်သည်။ (သိလျှက်ဖြစ်စေ၊ မသိဘဲနှင့်ဖြစ်စေ) ရည်ရွယ်ချက်ပါဝင်သည့် ကိုယ်နှုတ်စိတ် ၃-ပါး လုပ်ဆောင်မှုများ ဖြစ်သည်။ ကံတရားသည် ပစ္စုပ္ပန်ရှုထောင့်အရ လုပ်ဆောင်မှုများ ဖြစ်သည်ဟုဆိုလျှင်၊ အနာဂတ်ရှုထောင့်အရ ထိုလုပ်ဆောင်ချက်၏ အကျိုးဆက်များ (consequences) တနည်း ကံ၏ အကျိုးတရားများနှင့် ဆက်နွယ်နေမည် ဖြစ်သည်။ အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ်သည် အကျိုးဆက်များကို ဆင်ခြင်သုံးသပ်၍ ပစ္စုပ္ပန် အကြောင်းကံကောင်းစေရန် ဆုံးမသြဝါဒပေးသည့် သုတ်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

မိမိတို့၏ လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အကျိုးဆက်များသည် မိမိတွင် တာဝန်ရှိသည်။ အနာဂတ်သည် ပစ္စုပ္ပန်လုပ်ဆောင်မှုများ၏ ဆိုးမွေ ကောင်းမွေကို လက်ခံရသည်။ ထို့အတူပင် ပစ္စုပ္ပန်သည် အတိတ်က လုပ်ဆောင်မှုများ၏ ဆိုးမွေကောင်းမွေကို လက်ခံရသည်။ “ကမ္မ” သည် မိမိတို့၏ ကောင်းဆိုး လုပ်ဆောင်မှုများဖြစ်၍ “သက” သည် ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာဖြစ်သည်။ မိမိတို့ ပြုသော အမှုများ၏ အကျိုးဆက်ကို မိမိတို့ ပိုင်ဆိုင်သည်၊ မိမိတို့ လုပ်ဆောင်မှုများအတွက် မိမိတို့တွင် တာဝန်ရှိသည်ဟူသော အမြင်ကိုပင် ကမ္မဿကတ အမြင်ဟု ဆိုရသည်။ လောကတွင် ကမ္မဿကတအမြင်နှင့် ဆန့်ကျင်သည့် အမြင်မှားများ ရှိသည်။ ကမ္မဿကတအမြင်နှင့် ထိုအမြင်မှားတို့၏ ခြားနားချက်ကို နားလည်သဘောပေါက်မှသာလျှင် မှန်ကန်သည့် ကမ္မဿကတအမြင် ရနိုင်သည်။ Sutta Study အစီအစဉ်အတွက် ဒုတိယမြောက် သုတ်အဖြစ် ရွေးချယ်ခဲ့သည့် တိတ္ထာယတနသုတ်သည် ကံတရားနှင့် ပတ်သက်သည့် အမြင်မှား သုံးမျိုးကို Responsibility ရှုထောင့်မှ ငြင်းပယ်ထားသည့် သုတ်ဖြစ်သည်။

မျက်မှောက်တွင် တွေ့ကြုံခံစားနေရသမျှသည် (၁) အတိတ်ကပြုခဲ့သော ကံများကြောင့် (ပုဗ္ဗေကတဟေတု) ဖြစ်သည်ဟု အချို့က ယူဆသည်။ (၂) ဘုရားသခင်က ဖန်ဆင်းသောကြောင့် (ဣဿရနိမ္မာနဟေတု) ဖြစ်သည်ဟု အချို့က ယုံကြည်သည်။ (၃) အကြောင်းမရှိဘဲ သူသဘောအလျှောက် (အဟေတုက) ဖြစ်ရသည်ဟု အချို့က ဆိုသည်။ ပထမအမြင်အရ ဆိုလျှင် လူသတ်သမား တယောက်သည် မိမိ၏ အတိတ်ကံကြောင့် လူသတ်သမား ဖြစ်လာခြင်း ဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ ဒုတိယအမြင်အရ ဆိုလျှင် လူသတ်သမားအဖြစ် ဘုရားသခင်က ဖန်ဆင်းခဲ့၍ (သို့မဟုတ်) ဘုရားသခင် အလိုတော်အတိုင်း လူသတ်သမား ဖြစ်နေရခြင်း ဖြစ်ပေမည်။ တတိယအမြင်အရ ဆိုလျှင် အကြောင်းရင်း မရှိဘဲ လူသတ်သမား ဖြစ်နေရခြင်း ဖြစ်မည်။ ဤအမြင်သုံးမျိုးကို လက်ခံယုံကြည်ထားပါက မိမိတို့၏ ညစ်ထေးသည့် စိတ်ထား၊ အပြောအဆို၊ အပြုအမူတို့ကို ပြုပြင်ရန် “လုပ်သင့်သည်ကို လုပ်ရန်၊ မလုပ်သင့်ကို မလုပ်ရန်အတွက် ဆန္ဒနှင့် ကြိုးစားအားထုတ်မှုတို့ ဖြစ်ပေါ်လာမည် မဟုတ်တော့။ မည်သည်ကို လုပ်သင့်၍၊ မည်သည်ကို မလုပ်သင့်ဟုလည်း မှန်မှန်ကန်ကန် ခိုင်ခိုင်မာမာ သိနိုင်တော့မည် မဟုတ်။ လုပ်သင့် မလုပ်သင့်ကို သတိဖြင့် စောင့်စည်း ထိန်းသိမ်းနေမည်လည်း မဟုတ်တော့။” ထို့ကြောင့် ထိုအမြင် ၃-မျိုးတို့ကို (တာဝန်ယူစိတ် ကင်းသည့် အမြင်များအဖြစ်) တိတ္ထာယတနသုတ်တွင် ငြင်းပယ်ထားသည်။

ဤနေရာတွင် အရာရာသည် ကံကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာရသည်ဟူသည့် ပထမအမြင်သည် ဗုဒ္ဓ၏ ကမ္မဿကတဝါဒနှင့် မတူကြောင်း သတိပြုရန်လိုသည်။ ကံတရားတိုင်း၏ အကျိုးဆက်သည် မိမိတွင် တာဝန်ရှိသည် မှန်သော်လည်း၊ ဖြစ်ပေါ် ခံစားနေရသမျှသည် ကံတရားကြောင့်သာ ဖြစ်ရသည် မဟုတ်။ ကံတရားသည် အကြောင်းတရားများအနက်မှ တခုသော အကြောင်းသာ ဖြစ်သည်။ တိတ္ထာယတနသုတ် ပထမပိုင်းတွင် မှားယွင်းသည့် အမြင် ၃-မျိုးကို ငြင်းပယ်ထားပြီးနောက်၊ ဒုတိယပိုင်းတွင် မှန်ကန်သည့် အမြင်ကို ပြရန်အတွက် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဒေသနာကို ဟောကြားထားသည်။ သို့သော် သိပ်နက်လွန်းသွားမည် စိုး၍ Sutta Study ကောက်နှုတ်ချက်တွင် မထည့်ဘဲ ချန်လှပ်ခဲ့ရပါသည်။

တတိယရွေးချယ်ခဲ့သည့် ဒီဃဇာဏုသုတ်သည် မျက်မှောက်နှင့် တမလွန် ကောင်းကျိုးချမ်းသာကို ရစေနိုင်မည့် နည်းလမ်းကို ညွှန်ပြထားသည်။ မျက်မှောက် ကောင်းကျိုးချမ်းသာအတွက် (၁) ကုသိုလ်၊ ပညာ၊ ဥစ္စာရှာဖွေရာတွင် ထကြွနိုးကြားမှု ရှိခြင်း (ဥဋ္ဌာနသမ္ပဒါ) (၂) ရရှိထားသည့် စည်းစိမ်ဥစ္စာတို့ကို စောင့်ရှောက်မှု ရှိခြင်း (အာရက္ခသမ္ပဒါ) (၃) အတုယူထိုက်သည့် သဒ္ဓါ, သီလ, စာဂ, ပညာနှင့် ပြည့်စုံသည့် မိတ်ဆွေကောင်း ရှိခြင်း (ကလျာဏမိတ္တတာ) (၄) ဝင်ငွေထွက်ငွေကို မျှတစွာ သုံးစွဲအသက်မွေးခြင်း (သမဇီဝိတတာ) ဟူသည့် သမ္ပဒါတရားလေးပါးနှင့် ပြည့်စုံစေရသည်။ တမလွန် ကောင်းကျိုးချမ်းသာကို ရစေရန်အတွက် (၁) သဒ္ဓါ (၂) သီလ (၃) စာဂ (၄) ပညာဟူသည့် သူတော်ကောင်းတရား လေးပါးကို ပြည့်စုံစေရသည်။ ဤနေရာတွင် အထက်က ပြခဲ့သည့် ကလျာဏမိတ္တတာသည် ဤသူတော်ကောင်းတရား လေးပါးအရာတွင် အားကျအတုယူလောက်သည့် မိတ်ဆွေကောင်းမျိုးနှင့် ပြည့်စုံခြင်းကို ဆိုလိုကြောင်း တွေ့နိုင်သည်။ ပညာသမ္ပဒါတွင် ပညာသည် သာမန် ဗဟုသုတအသိပညာမျိုး၊ တွေးခေါ်မျှော်မြင်မှုမျိုးမျှကိုသာ ဆိုလိုခြင်းမဟုတ်ဘဲ ရုပ်နာမ်တရားတို့၏ ဖြစ်ခြင်းပျက်ခြင်းသဘောကို ထိုးထွင်းသိမြင်သည့် ဝိပဿနာပညာမျိုးကို ဆိုလိုကြောင်းတွေ့ရမည် ဖြစ်သည်။

မျက်မှောက်ဘဝ အကျိုးစီးပွားများကို ဖြစ်စေနိုင်သည့် ဘဝနေထိုင်နည်းမှသည် လောကုတ္တရာ ကောင်းကျိုးချမ်းသာကို ရရှိစေရန် ဝိပဿနာတရားပွားများ အားထုတ်ရန် လမ်းညွှန်သည့် သုတ္တန်ဖြစ်သဖြင့် လူငယ်တရားစခန်းအတွက် သင့်တော်မည်ဟု ယူဆသောကြောင့် ဒီဃဇာဏုသုတ်ကို ရွေးချယ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဒီဃဇာဏုသုတ်သည် လောကီနှင့် လောကုတ္တရာကို မျက်မှောက်နှင့် တမလွန် (ဒိဋ္ဌဓမ္မိက-သမ္ပရာယိက) ဟူသည့် အချိန်ကာလရှုထောင့် (temporal aspect) မှ ရှုမြင်သည့် သုတ်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုလျှင် စတုတ္ထမြောက် ရွေးချယ်ခဲ့သည့် သေဒကသုတ်သည် လောကီနှင့် လောကုတ္တရာကို မိမိနှင့် သူတပါးဟူသည့် အတွင်း-အပြင်ရှုထောင့် (spatial aspect) မှ ရှုမြင်သည့် သုတ်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

သေဒကသုတ်သည် ဝါးတိုင်ထိပ်ဖျားတွင် ဂျွမ်းကစား၍ ကပြဖျော်ဖြေရသည့် ဆရာတပည့်နှစ်ဦးကို ပုံဆောင်ကာ ဟောကြားထားသော သုတ်ဖြစ်သည်။ အန္တရာယ် မဖြစ်စေရန်အတွက် တဦးကို တဦး လုံခြုံအောင် စောင့်ရှောက်ပြီး ကပြကြရန် ဆရာက ဆိုသည်။ ထိုအခါ တပည့်က မိမိကိုယ် မိမိလုံခြုံအောင် စောင့်ရှောက်၍ ကပြကြရန် ဆိုသည်။ ဤအဆိုနှစ်ရပ်တွင် ဗုဒ္ဓက တပည့်ဖြစ်သူ၏ အဆိုကို ပို၍ သဘောကျသည်။ ဗုဒ္ဓဝါဒအရ သူတစ်ပါးကို ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ခြင်းထက် မိမိကိုယ်ကို အားကိုးခြင်း၊ မိမိကိုယ်ကို လုံခြုံအောင် ထိန်းသိမ်းခြင်းကို လေးထားသည်။ မိမိကိုယ်ကို မိမိ လုံခြုံအောင် စောင့်ရှောက်လျှင် သူတပါးကို စောင့်ရှောက်ရာလည်း ရောက်သည်။ သူတပါးကို စောင့်ရှောက်ရာတွင်လည်း မိမိကိုယ် မိမိ လုံခြုံအောင် စောင့်ရှောက်ရာရောက်သည့် နည်းမျိုးဖြင့် စောင့်ရှောက်ရသည်။ သူတပါးကို သည်းခံခြင်း၊ မညှင်းဆဲခြင်း၊ မေတ္တာထားခြင်း၊ အစဉ်သနားခြင်းတို့ဖြင့် စောင့်ရှောက်လျှင် မိမိကိုယ်ကို စောင့်ရှောက်ရာလည်း ရောက်သည်၊ သတိပဋ္ဌာန်တရား လေးပါးကို ပွားများဖြင့် မိမိကို မိမိ စောင့်ရှောက်သူသည် သူတပါးကို စောင့်ရှောက်ရာလည်း ရောက်သည်ဟု ဟောကြားထားသည်။ တနည်းအားဖြင့် လောကီသဘောအရ ပတ်ဝန်းကျင်ဖြင့် ဆက်ဆံရာတွင် ဗြဟ္မစိုရ်တရားလေးပါးကို အခြေခံရသည်။ လောကုတ္တရာသဘောအရ မိမိ၏ အားကိုးအားထားအဖြစ် သတိပဋ္ဌာန်တရားလေးပါးကို ပွားများအားထုတ်ခြင်းကို အခြေခံရသည်။

တရားအားထုတ်ရာတွင် ဖြစ်စေ၊ အခြားသော လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ဆောင်ရွက်ရာတွင် ဖြစ်စေ လမ်းချော်သွားစေနိုင်သည့် အဖျက်စိတ်များ (destructive thoughts) ဝင်လာတတ်သည်။ မိမိ၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်မှ သွေဖီသွားစေနိုင်သည့် အတွေးများကို ဖယ်ရှားနိုင်သည့် နည်းလမ်းများကို ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ်က လမ်းညွှန်ပေးသည်။ (၁) အဖျက်အတွေးများ ပေါ်လာပါက အပြုသဘောဆောင်သည့် အာရုံများကို ပြောင်း၍ နှလုံးသွင်းရသည် (၂) အဖျက်အတွေးများ၏ အပြစ်ကို စက်ဆုပ်ဖွယ်ဖြစ်လာအောင် ဆင်ခြင်ရသည်။ (၃) အဖျက်အတွေးများကို နှလုံးမသွင်းဘဲ နေရသည်။ (၄) မရပါက ထိုအဖျက်အတွေးတို့ ဖြစ်ပေါ်လာရသည့် အကြောင်းရင်းကို ဆင်ခြင်၍ ထိုအတွေးများ တဖြည်းဖြည်း ငြိမ်ဝပ်သွားစေရန် အားထုတ်ရသည်။ (၅) မည်သို့မျှ မရခဲ့လျှင် နောက်ဆုံးအဆင့်အနေဖြင့် အံကို ကြိတ်ကာ မိမိ၏ စိတ်အင်အား (will-power) ကို အသုံးချ၍ အတွေးဆိုးများကို ဖယ်ထုတ်ရသည်ဟု နည်းလမ်း ၅-သွယ်ကို ဥပမာများဖြင့် ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ်တွင် ရှင်းလင်းထားသည်။ ဘဝအောင်မြင်မှုအတွက် IQ ထက် စိတ်ဓာတ်ကြံ့ခိုင်မှု (Grit) က ပို၍ အရေးပါကြောင်းကို သုတေသနပြုရင်း ထင်ပေါ်ကျော်ကြားလာခဲ့သည့် စိတ်ပညာရှင် Angela Duckworth ၏ “Self-Control in School-Age Children” စာတမ်းတွင် လမ်းညွှန်ထားသည့် နည်းလမ်းများနှင့် အတော်လေး နီးစပ်နေသည်ကို တွေ့ရသည်။ မိမိကို မိမိ အောင်မြင်ခြင်းသည် အခြားသော အောင်မြင်မှုများထက် ပို၍ အဖိုးထိုက်တန်သဖြင့်၊ ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ်ကို လူငယ်တို့ ဖတ်စေလိုသော ဆန္ဒဖြင့် ရွေးချယ် ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။

တရားစခန်းဝင်သည့် လူငယ်များ သုတ္တန်တို့နှင့် တရင်းတနှီး မိတ်ဆွေဖြစ်ကာ ဆက်လက် ဖတ်ရှုဖြစ်ကြသလားတော့ မသိပါ။ တွေ့ဖူး သိဖူးရုံမျှ ဖြစ်ခဲ့လျှင်လည်း အကျိုးတော့ မနည်းတန်ရာဟု ယူဆမိပါသည်။

Note on Active Reading & Active Learning

တက္ကသိုလ်မှ စာပေသင်ကြားပို့ချမှုနှင့် ပတ်သက်၍ (အမေရိကန် စာရေးဆရာ Mark Twain ပြောဖူးသည့်) စကားတခု ရှိသည်။ “လက်ချာဆိုသည်မှာ ဆရာနှင့် ကျောင်းသားတို့၏ ဦးနှောက်တို့ကို မသုံးလိုက်ရဘဲ ဆရာ၏ စာအုပ်ထဲမှ မှတ်စုများက ကျောင်းသား၏ မှတ်စု စာအုပ်ထဲသို့ ရောက်သွားသည့် ဖြစ်စဉ်တခုဖြစ်သည်” ဟူ၏။ ဤစကားနှင့် ဆက်စပ်၍ မော်တီမာ အက်ဒလာ (Mortimer Adler) က “How to Read a Book: The Art of Getting a Liberal Education” စာအုပ်တွင် ဦးနှောက်မသုံးဘဲ လက်ချာလိုက်ခြင်းနှင့် ဦးနှောက်မသုံးဘဲ စာဖတ်ခြင်းတို့ကို နှိုင်းယှဉ်ပြထားသည်။ စာဖတ်ရာ၊ လက်ချာလိုက်ရာတွင် ဗဟုသုတ အချက်အလက်တို့ ရရုံသာမက နားလည်သဘောပေါက်ရန်လည်း လိုအပ်သည်။ နားလည် သဘောပေါက်ရန် အသိဉာဏ်ပွင့်လင်းရန် အတွက်ဆိုလျှင် စိတ်ကို အလုပ် မပေးဘဲ လက်ချာလိုက်၍ မရ၊ စာဖတ်၍ မရ။

စိတ်ကို အလုပ်ပေးသည့် စာဖတ်နည်းကို ရှင်းပြရန် အက်ဒလာက သူ့စာသင်ခန်းမှ အတွေ့အကြုံကို ပြန်လည် ဖောက်သည်ချသည်။ အက်ဒလာ၏ စာသင်ခန်းအတွင်းမှ ကျောင်းသားတို့အား ဆွေးနွေး မေးမြန်းသွားသည်များမှာ စာအုပ်တအုပ်၊ ဘာသာရပ်တခု၊ အကြောင်းအရာ တမျိုးတည်းအတွက်သာ အသုံးတဲ့သည် မဟုတ်။ အတော်လေး ယေဘုယျကျသည့် ဆွေးနွေးမေးမြန်းချက်များ ဖြစ်နေပါသည်။ ထိုအကြောင်းကို ဖတ်ရင်း အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်မှ စာတကြောင်းက အတွေးထဲသို့ ဝင်လာသည်။

သော တဿ ဗဟုကဿ သုတဿ အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နော ဟောတိ။ (အံ.၄.၆၊ အပ္ပဿုတသုတ်)
ထို အကြားအမြင် ဗဟုသုတများသူသည် အနက်ကို သိ၍ တရားကို သိ၍ တရားနှင့်လျော်ညီသော အကျင့်ကို ကျင့်သူဖြစ်၏။

ပိဋကတ်ပါဠိတော်လာ ဖြစ်သည့်အတွက် လောကုတ္တရာတရားကို ရည်ရွယ်ခြင်းဖြစ်ကြောင်း အထူး ပြောနေရန် မလိုပါ။ သို့သော် ဤနေရာတွင် ယင်းဠိဝါကျ၏ အနက်အဓိပ္ပါယ်နှင့် အက်ဒလာ၏ ဆွေးနွေးမေးမြန်းချက်များကို ဆက်စပ်ကာ လောကီရှုထောင့်မှနေ၍ စာဖတ်နည်း၊ စာပေလေ့လာသင်ယူနည်း လမ်းညွှန်အဖြစ် တင်ပြလိုပါသည်။

တရားနာယူရာ၊ သင်ခန်းစာပို့ချချက်တို့ကို နားထောင်ရာတွင် ဖြစ်စေ၊ စာအုပ် တအုပ်အုပ်ကို ဖတ်ရှုရာတွင် ဖြစ်စေ၊ ပထမအဆင့်အနေဖြင့် ဓမ္မကထိက ဆရာပြောသွားသည့် သို့မဟုတ် စာရေးသူ ရေးသားတင်ပြသည့် အချက်အလက်အကြောင်း အရာများကို ဗဟုသုတအသိအနေဖြင့် ဦးစွာ ရရှိသည်။ သမိုင်းစာအုပ် ဖြစ်လျှင် သမိုင်းဖြစ်ရပ်များ၊ သက္ကရာဇ်နေ့စွဲများကို သိရမည် ဖြစ်သည်။ ဝတ္ထုတအုပ် ဖြစ်လျှင် ဇာတ်လမ်းဇာတ်ကွက်များ၊ ဇာတ်ကောင်များ၊ ဇာတ်ကောင်စရိုက်များ၊ ခေတ်နောက်ခံ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဇာတ်ကောင်တို့ ပြောဆိုသွားသည့် စကားများကို သိရမည် ဖြစ်သည်။ ယင်းတို့သည် စာတွင် ရေးထားသည့်အတိုင်း သိခြင်း ဖြစ်၍ သဒ္ဒါအနက် (သဒ္ဒတ္ထ) ကို သိခြင်းဟု ခေါ်နိုင်သည်။

ထို့နောက် သဒ္ဒါအနက်၌သာ ရပ်မနေဘဲ နာကြား မှတ်သားရသည့် စကား၊ ဖတ်ရှုလေ့လာရသည့် စာ၏ အနက်ကို စူးစမ်းဆင်ခြင်ရသည် (သုတာနုသာရေန အတ္ထူပပရိက္ခာယ)။ စာရေးသူက ဘာကြောင့် ဤသို့ ရေးရသည်၊ ဘာကို ဆိုလိုသည်ကို နားလည်အောင် အားထုတ်ရသည်။ စာမှ တဆင့် စာရေးသူ၏ နှလုံးသားနှင့် စေတနာကို မြင်အောင် ကြည့်ရသည်။ စာရေးသူနှင့် စာဖတ်သူတို့၏ အကြားတွင် စကားလုံးများဖြင့်သာ ဆက်သွယ်ထားခြင်း ဖြစ်ရာ စကားလုံးများသည် ပေါင်းကူးတံတား ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ သို့သော် တခါတရံတွင် ထိုစကားလုံးများကပင် စာရေးသူနှင့် စာဖတ်သူကို တားဆီးထားသည့် အဟန့်အတားများလည်း ဖြစ်နေနိုင်ပါသည်။ ဦးနှောက်ကို အလုပ်ပေး၍ အားထုတ်မှသာ ထိုအတားအဆီးကို ကျော်လွှားပြီး စာ၏ ဆိုလိုရင်း အာဘော်ကို မိနိုင်သည်။ ထိုသို့ စာရေးသူ၏ ရည်ရွယ်ချက်နှင့် စာ၏ ဆိုလိုရင်း အာဘော်ကို ထုတ်နိုင်သည်ကို အဓိပ္ပါယ်အနက် (အဓိပ္ပါယတ္ထ) ကို သိခြင်းဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ အထက်တွင် ထုတ်ပြခဲ့သော အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်မှ ပါဠိဝါကျတွင် “အနက်ကို သိခြင်း (အတ္ထမညာ)” ဟု သုံးနှုန်းထားသည်။

အနက်သဘောကို သိမြင်ပြီးနောက် ယင်းထက် ပို၍ အခြေခံကျသည့် အကြောင်းရင်း ဓမ္မ (underlying principles)၊ ဖြစ်မြဲ ဓမ္မတာသဘောတရားတို့ကို စူးစိုက်ဆင်ခြင်ရသည်။ ထိုအခါတွင် သိမြင်လာသည့် ဓမ္မသဘောတို့ အလျောက် အသင့်အတင့် နှလုံးသွင်းလက်ခံနိုင်လာသည် (ဓမ္မာနိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ)။ လောကုတ္တရာ ရှုထောင့်မှ ပြောရလျှင် ဓမ္မတာသဘောကို သိမြင်ခြင်းသည် အကြောင်းအကျိုးဆက် ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ သဘောတရားကို သိမြင်ခြင်း ဖြစ်သည် (ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ပဿတိ သော ဓမ္မံပဿတိ)။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကို သိမြင်ခြင်းသည် ကံ-ကံ၏ အကျိုးကို သိမြင်နားလည်ခြင်း ဖြစ်သည် (ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒဿာ၊ ကမ္မကောဝိဒါ)။ ထိုသို့ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ၊ ကမ္မနိယာမ စသည့် ဓမ္မသဘောတို့ကို သိမြင်နားလည်မှ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာကို ဖူးမြင်ရသည်ဟု ဆိုနိုင်ကြောင်း ဝက္ကလိရဟန်းအား မိန့်မှာဖူးသည် (ဓမ္မံ ပဿတိ သော မံ ပဿတိ)။ ထို့ကြောင့် လောကုတ္တရာနယ်အရ အတ္ထကို သိမြင်ခြင်းမှ ကျော်လွန်ကာ ဓမ္မကို သိမြင်သော အဆင့်သည် အလွန်အရေးပါသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

လောကီရှုထောင့်အရ ဆိုလျှင်လည်း နိယာမသဘောတို့ကို သိမြင်နားလည်ခြင်းက အလွန်ပင် အရေးပါသည်။ သမိုင်းစာအုပ်ကို ဖတ်သူသည် သမိုင်းနိယာမကို နားလည်သဘောပေါက်၍ သမိုင်းအမြင် ရရှိလာရန် ဖတ်ရှုရသည်။ သိပ္ပံပညာစာပေကို ဖတ်ရှုလေ့လာသူသည် သိပ္ပံနိယာမများကို နားလည် သဘောပေါက်ရန် အားထုတ်ရသည်။ ထိုသမိုင်းနိယာမများ၊ သိပ္ပံနိယာမများကို လက်တွေ့ဘဝ အတွေ့အကြုံများနှင့် ဆက်စပ် နားလည်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းရသည်။ ဝတ္ထုစာပေ ဖတ်ရှုသူသည် ဇာတ်ကောင်တို့၏ စရိုက်သဘာဝများ၊ ဇာတ်လမ်းများမှ တဆင့် မိမိတို့၏ ပတ်ဝန်းကျင်တွင် တွေ့မြင်နေရသည့် တကယ့် လူများတွင်လည်း စာထဲတွင်တွေ့ရသည့် လူ့ဘဝ၊ လူ့မနောတို့ ရှိနေသည်ကို သတိပြုမိလာမည် ဖြစ်သည်။ အခြားဖတ်ဖူးသည့် စာများတွင် တွေ့ရသည့် လူ့သဘာဝတို့နှင့်လည်း ဆက်စပ် နားလည်လာသည်။ စာပေမှရသည့် ပတ်ဝန်းကျင်သတိကို အခြေခံကာ အကောင်းအဆိုး၊ အကျိုးအပြစ်၊ အကြောင်းအကျိုးတို့ကို သိမြင်နားလည်လာသည်။ ဤသို့ ပတ်ဝန်းကျင်သတိနှင့် ဘဝအသိအမြင်တို့ ရရှိလာခြင်းကို စာ၏ ဘာဝတ္ထအနက်ကို သိခြင်း (တနည်း) ပန်းတိုင်အနက်ကို သိခြင်းဟု ခေါ်သည်။ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်မှ ပါဠိဝါကျတွင် “ဖြစ်မြဲ ဓမ္မတာ နိယာမ သဘောတရားကို သိခြင်း (ဓမ္မမညာ)” ဟု သုံးနှုန်းထားသည်။

လောကသဘော၊ လူ့သဘောကို နားလည်၍ ဘဝအသိအမြင်ရှိသူသည် မိမိလက်ခံထားသည့် အသိအမြင်၊ ယုံကြည်ထားသည့် မူအတိုင်း လိုက်နာကျင့်သုံး နေထိုင်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းရသည်။ C.S. Lewis ပြောဖူးသည့် စကားကို ငှား၍ သုံးရလျှင် လောကတွင် နိယာမသုံးခု ရှိသည်။ လူသားသည် ကမ္ဘာ့ဆွဲငင်အား နိယာမကဲ့သို့ သဘာဝနိယာမများ (natural laws) ကို သက်မဲ့ရုပ်ဝတ္ထုများ နည်းတူ လိုက်နာကြရသည်။ ထို့အတူပင် အခြားသော တိရစ္ဆာန်များ နည်းတူ ဇီဝဗေဒနိယာမများ (biological laws) ကို လိုက်နာကြရသည်။ အကောင်းအဆိုး၊ အမှားအမှန်ကို အခြေခံသည့် “ဘာလုပ်သင့်သည်၊ ဘာမလုပ်သင့်” ဟူသော ကိုယ်ကျင့်နိယာမများ (moral laws) ကမူ လူသားတို့နှင့်သာ သက်ဆိုင်သည်။ လူသည် ပထမနိယာမ နှစ်မျိုးကို မလိုက်နာဘဲနေရန် ရွေးချယ်ပိုင်ခွင့် မရှိ။ ဥပမာ အမြင့်မှ ပြုတ်ကျသည့် လူတဦးသည် “ငါ ဆက်၍ ပြုတ်ကျရင် ကောင်းမလား၊ ပြုတ်မကျဘဲ နေရင် ကောင်းမလား” ဟု ရွေးချယ်ပိုင်ခွင့် မရှိ။ သို့သော် “ဘာလုပ်သင့်သည်၊ ဘာမလုပ်သင့်” ဟူသည့် လ့ူသဘာဝနိယာမကိုမူ ရွေးချယ်ပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ မလိုက်နာဘဲ နေချင် နေနိုင်သည်။ ခရစ်ယာန်တို့က ထာဝရဘုရားရှင် ဖန်ဆင်းထားသည့် လူသားသည် ထိုဘုရားရှင် ချမှတ်ထားသည့် နိယာမတို့ကို လိုက်နာမှသာ ခရစ်ယာန်ပီသမည်ဟု ခံကြယူသည်။ ထို့အတူ ဘာသာမဲ့ လူသားဝါဒီတို့ကလည်း လူသားပီသရန် လူ့ကိုယ်ကျင့်နိယာမများကို လိုက်နာသင့်သည်ဟု ယူဆမည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များအတွက်လည်း ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ကောင်း တဦးဖြစ်ရန် “မကောင်းမှုရှောင်၊ ကောင်းမှုဆောင်၊ ဖြူအောင် စိတ်ကိုထား” ဆိုသည့် အဆုံးအမကို လိုက်နာရမည် ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ မလိုက်နာပါကလည်း ကမ္မနိယာမအရ မိမိတို့ ရွေးချယ်မှု၏ အကျိုးဆက်ကို တချိန်ချိန်တွင် တနည်းနည်းဖြင့် ရင်ဆိုင်ရမည်ဟု လက်ခံယုံကြည်သည်။ ထို့ကြောင့် လူ့သဘာဝနိယာမကို သိမြင်လက်ခံသူ တနည်း ဓမ္မအမြင်ရှိသူသည် ထိုဓမ္မအမြင်နှင့် သင့်တော် လျောက်ပတ်စွာ ကျင့်သုံးနေထိုင်ရမည် ဖြစ်သည်။ ဤသည်ကိုပင် အထက်တွင်ကိုးကားခဲ့သည့် ပါဠိဝါကျအရ “တရားသဘောနဲ့ အညီကျင့်သုံး နေထိုင်ခြင်း (ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိ)” ဟုဆိုသည်။ လောကီရှုထောင့်အရ ဆိုလျှင်လည်း မိမိတို့ သိမြင်လက်ခံသည့် လောကအမြင်၊ သမိုင်းအမြင်၊ နိုင်ငံရေးအမြင်၊ သိပ္ပံအမြင်တို့နှင့် လိုက်လျောညီထွေ ကျင့်သုံးနေရသည်။ ထိုအမြင်တို့ကို လက်တွေ့ဘဝတွင် အသုံးချနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းရသည်။

အချုပ်အားဖြင့် ဆိုလျှင် ဆရာ့ မှတ်စုကို လိုက်ကူးရုံ သက်သက် စာပေသင်ယူမှုမျိုး၊ ဇာတ်လမ်းသိရုံ ဗဟုသုတရရုံ စာပေဖတ်ရှုမျိုးမှ တဆင့်တက်လိုပါက စိတ်ကို အလုပ်ပေးသည့် စာသင်ယူခြင်း၊ စာဖတ်ရှုခြင်း ဖြစ်ရန်လိုသည်။ စိတ်ကို အလုပ်ပေးသည့် စာသင်ယူခြင်း၊ စာဖတ်ရှုခြင်း ဖြစ်ရန်အတွက် အောက်ပါ မေးခွန်း ၅-မျိုးကို ထုတ်၍ မိမိ၏ စိတ်ကို လှုံ့ဆော်ကာ အလုပ်ပေးနိုင်ပါသည်။

(၁) စာမှ မည်သည့် အချက်အလက်များ မည်သည့် ဗဟုသုတများ ရပါသလဲ (knowledge and information)
(၂) ယင်းတို့သည် မည်သို့ အရေးပါ၍၊ မည်သည့် အနက်အဓိပ္ပါယ်များ သက်ရောက်ပါသလဲ (significance and meanings)
(၃) မိမိဘဝအတွေ့အကြုံ၊ အခြားသော ဖတ်ဖူးသည့် စာ၊ ကြားနာမှတ်သားဖူးသည့် ဗဟုသုတတို့နှင့် ဆက်စပ် ကြည့်နိုင်ပါသလား (awareness, observation and generalization)
(၄) နောက်ခံ ဗဟုသုတ၊ အတွေ့အကြုံများနှင့် ဆက်စပ်ဆင်ခြင်ပြီး အရင်းခံကျတဲ့ နိယာမသဘောတရားကို ထုတ်ဖော်နိုင်ပါသလား။ မည်သည့် လောကအမြင်၊ ဘဝအမြင်မျိုး ရှိသင့်ပါသလဲ (underlying principle and world view)
(၅) လူ့လောကနိယာမ၊ သဘာဝနိယာမတို့ကို လက်တွေ့တွင် မည်သို့ ပြန်လည် အသုံးချနိုင်ပါသလဲ။ မိမိသိမြင်လက်ခံထားသည့် လောကအမြင်၊ ဘဝအမြင်တို့ အတိုင်း ကျင့်သုံး နေထိုင်ရန်အတွက် မည်သည့် အချက်များကို ပြုပြင်သွားသင့်ပါသလဲ့။ လူ့လောကသဘာဝနှင့် လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်ရန် မည်သို့ နှလုံးသွင်း နေထိုင်သင့်ပါသလဲ။ (application of the principle, or living with the principle)

စာညွှန်း။
Mortimer Adler - How to Read a Book: The Art of Getting a Liberal Education
ဦးရွှေအောင် - စာဖတ်သူများ
ဇော်ဂျီ - ရသစာပေ၏ သဘော